Budżet nauki 2025

Slajd z prezentacji dr Jarosława Oliwy, dyrektora Departamentu Budżetu i Finansów MNiSW

W 2025 roku budżet szkolnictwa wyższego i nauki zaplanowano na poziomie 42 mld 540 mln zł. To o 3,8% więcej niż w roku 2024, gdy wyniósł on 40 mld 992 mln zł. Zadania w zakresie szkolnictwa wyższego i nauki realizuje kilka resortów. Najbardziej – o 18,7% – wzrósł budżet Ministerstwa Obrony Narodowej, które w 2025 roku dostanie na ten cel 1 mld 430 mln zł, wobec 1 mld 205 mln zł w roku bieżącym. Drugi z kolei wzrost odnotuje Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa wyższego – o 8,1%, z 31 mld 392 mln zł do 33 mld 947 mln zł, czyli o 2 mld 555 mln zł. Środki na naukę i szkolnictwo wyższe w budżecie ministra infrastruktury wzrosną o 5,1%, czyli o 18 mln zł (do 370 mln zł), a w budżecie ministra kultury o 4,2%, czyli o 56 mln zł (do 1 mld 399 mln zł). W pozostałych resortach wzrosty będą niższe niż 4% i wyniosą: w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji – 3,4%, do 277 mln zł; w Ministerstwie Zdrowia – 3%, do 3 mld 498 mln zł. O 3,3%, ze 122 do 126 mln zł, wzrośnie też budżet PAN (instytucji). Warto zauważyć, że MNiSW dysponuje znaczącą większością funduszy na szkolnictwo wyższe i naukę. Pozostałe resorty, PAN i inne podmioty będą miały łącznie 7 mld 268 mln zł, zaś resort nauki niemal 34 mld zł, czyli 4,7 razy więcej.

Znacząco mniej niż środków na naukę i szkolnictwo wyższe ma w 2025 r. mieć Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej – tylko 61 mln zł wobec 1 mld 376 mln zł w roku 2024. Wynika to z faktu, iż spod nadzoru tego resortu pod nadzór MNiSW przeszło Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. W budżecie Ministerstwa Sprawiedliwości nakłady na te obszary zmaleją o ponad połowę – ze 149 mln zł do 72 mln zł; w gruncie rzeczy chodzi o finansowanie Akademii Wymiaru Sprawiedliwości, która ma zostać przekształcona w Wyższą Szkołę Służby Więziennej – uczelni o znacznie niższym budżecie. Mniejsze niż w 2024 r. są środki w pozostałych podmiotach (zamiast 49 mln zł, 35 mln zł), a także na Działalność B+R, gdzie w 2024 roku jest 1 mld 338 mln zł, a na rok 2025 zaplanowano 1 mld 325 mln zł (większość tych środków trafi do MON).

Jak zauważają w różnych wypowiedziach przedstawiciele MNiSW, budżet resortu na rok 2025 warto rozpatrywać w kontekście jego bezprecedensowego wzrostu w tym roku. W stosunku do roku 2023 wzrósł on z 25 mld 818 mln zł do 31 mld 392 mln zł w tym roku – o 5 mld 574 mln zł, czyli o 21,6%. W tej kwocie subwencja wzrosła z 15 mld 648 mln zł do 17 mld 879 mln zł (o 14,8%; nie ma w niej jeszcze podwyżek płac, a jedynie skutki wzrostu wynagrodzeń w roku 2023), natomiast środki na podwyżki wynagrodzeń z 1 mld 436 mln zł (to były podwyżki o 4,4% oraz 7,8%) do 3 mld 755 mln zł (o 30% dla nauczycieli akademickich i 20% dla pozostałych pracowników – w stosunku do roku 2022, a nie 2023!), a środki na inwestycje z 656 mln zł w 2023 r. do 1 mld 12 mln zł w roku 2024 (o ponad 54%).

W roku 2025 w budżecie MNiSW na subwencję zaplanowano 21 mld 574 mln zł, a zatem o 3 mld 755 mln zł, czyli o 21% więcej niż w tym roku (są w tym skutki przechodzące podwyżki wynagrodzeń z 2024 r.); na podwyżki płac o 5% – 807 mln zł. Narodowe Centrum Nauki ma na 2025 rok 1 mld 648 mln zł, czyli niemal na poziomie obecnego roku (ale z zapewnieniem ministra nauki, że będzie się starał o więcej); Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w 2025 r. ma mieć do dyspozycji 2 mld 313 mln zł.

Podczas wystąpienia na posiedzeniu Uniwersyteckiej Komisji Nauki na Uniwersytecie Gdańskim, Jarosław Oliwa, dyrektor Departamentu Budżetu i Finansów MNiSW, z którego prezentacji zaczerpnąłem dane na temat finansów szkolnictwa wyższego i nauki, zaproponował, aby projekt budżetu na rok 2025 skonfrontować z budżetem z roku 2023. Budżet na rok 2025 ma być wyższy od tego w roku 2023 o ponad 8 mld zł, czyli o 31,5%. Subwencja będzie wyższa o niemal 6 mld zł, czyli 38%. Pokazał też wzrost nakładów na podwyżki płac w latach 2021-2025 w relacji do inflacji. O ile skumulowana inflacja wyniosła w tym okresie 45,8%, to liczone w ten sam sposób środki budżetowe na podwyżki wynagrodzeń w szkolnictwie wyższym i nauce wzrosły o 53,2%, tj., 7,4% powyżej inflacji. Problem w tym, że w tym samym okresie płace w gospodarce rosły szybciej. Nauka nadąża zatem za inflacją, ale już nie za gospodarką, co może być jedną z przyczyn odchodzenia młodej kadry do przedsiębiorstw lub braku zainteresowania pracą w uczelniach i instytutach naukowych.

Niezbyt korzystnie wygląda wzrost nakładów na naukę i szkolnictwo wyższe w relacji do tempa wzrostu nakładów budżetowych na inne dziedziny życia. Średnio wyniósł on ponad 76% dla 31 obszarów – budżet państwa (środki krajowe) wzrósł w tym czasie z 521,8 mld zł do 921,6 mld zł. Tymczasem finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego charakteryzowało znacznie niższe tempo wzrostu, na poziomie 45,24% (z 27 mld 311 mln do 39 mld 666 mln). „Liderzy wzrostu” uzyskali nie tylko wzrosty ponad dwukrotne, jak obrona narodowa czy transport i łączność, lub niemal dwukrotne, jak ochrona zdrowia, ale nawet 6-krotne – gospodarka mieszkaniowa, czy ponad 9-krotne – górnictwo i kopalnictwo. Z 31 obszarów finansowanych z budżetu państwa nauka jest na 24 pozycji. Zaprojektowane na rok 2025 nakłady na szkolnictwo wyższe i naukę stanowią 1,07 proc. przewidywanego na ten rok PKB, podczas gdy tegoroczne 1,12 proc. tegorocznego PKB. Z kolei wzrost nakładów zaplanowanych na przyszły rok w stosunku do tegorocznych wynosi 3,8 proc., czyli mniej niż przewidywana tegoroczna inflacja. Może to pokazuje jaką wagę do kształcenia wyższego i badań naukowych przywiązuje państwo?

Od 2019 roku istnieje nowy mechanizm finansowania budżetowego nauki i szkolnictwa wyższego – obligacje skarbu państwa. Wprowadzono je w czasie, gdy koszt obsługi tego rodzaju finansowania był bardzo niski. Obecnie jest bardzo wysoki. W okresie 2022-2025 nakłady budżetowe na obsługę długu publicznego wzrosły ponad czterokrotnie, z 26 mld zł do ponad 110 mld zł. Mimo że jest to tak kosztowna forma finansowania, minister nauki zwrócił się w lipcu do ministra finansów o rozważenie możliwości uruchomienia dla uczelni obligacji o wartości 1,5 mld zł. Nie ma jeszcze odpowiedzi na ten wniosek. Dodatkowe środki w wysokości 200 mln zł dla 101 uczelni zostaną skierowane na zadania z obszaru cyberbezpieczeństwa, a kolejne o jeszcze nieznanej wysokości na wsparcie budowy i remontów akademików.