logo
FA 9/2023 okolice nauki

Juliusz Gałkowski

Dzieje rewolucyjnych przemian

Dzieje rewolucyjnych przemian 1

Tak zwana „zielona seria” wydawnictwa Arkady prezentuje historię sztuki polskiej. W roku bieżącym ukazał się ostatni jej tom ukazujący dzieje twórczości artystycznej naszego kraju w wieku XX i XXI. Autor tego tomu, Wojciech Włodarczyk, niewątpliwie jeden z najlepszych znawców tematu, miał przed sobą bardzo trudne zadanie. Od roku 1900 do czasów obecnych na terenach Polski nastąpił szereg zmian, które bardzo utrudniają spójny opis historii. Był to czas braku niepodległości oraz jej odzyskiwania, w dwudziestym wieku przez polskie ziemie przetoczyły się dwie wojny światowe i byliśmy ofiarami w pełni świadomych i doskonale zorganizowanych mechanizmów terroru, których twórcy za jeden z celów postawili sobie likwidację elit kultury.

Należy pamiętać nie tylko o ogromnych materialnych i kulturowych stratach, ale przede wszystkim o fakcie, że wskutek walk oraz terroru zginęła bardzo duża część ludności, przede wszystkim inteligencji (mającej wpływ na rozwój polskiej kultury i sztuki). Zaś w okresie komunistycznej dyktatury nie tylko przesunięto granice naszego kraju, czego skutkiem była utrata ważnych centrów kultury i sztuki, ale także dokonano wielkich zmian w strukturze społecznej. Nie sposób zatem nie zauważyć, że kultura i społeczeństwo polskie w tym czasie uległy niemalże całkowitej przemianie.

Na te zmiany społeczne, polityczne i kulturowe, które rozegrały się w naszym kraju (i na całym świecie), nakłada się wielka rewolucja, jaka dokonała się w dziejach sztuki na skutek działań awangardy oraz zmiany odbioru i rozumienia sztuki współczesnej przez masowego odbiorcę. Zaś w ostatnich latach zmienił się także sposób poznawania sztuki, przede wszystkim na skutek eksplozji internetu oraz umasowienia turystyki. Wiedza o sztuce, chociaż często bardzo powierzchowna i płytka, stała się ogólnodostępna, a przez to powszechna. Nie tylko sama sztuka uległa przemianom w tych czasach, w sposób niemalże całkowity zmienił się jej odbiorca.

Książka podzielona jest na rozdziały opisujące poszczególne okresy omawianych dziejów: Młoda Polska, „Nowa Sztuka”, Nowoczesność i dzieło modernistyczne, Socrealizm i arsenał, Przestrzeń i abstrakcja, Historia i awangardy, Sztuka publiczna, Poprawność i instytucjonalizacja. Skutkiem tego czytelnik dostaje do rąk pracę, której celem nie jest proponowanie odmiennego sposobu rozumienia sztuki nowoczesnej i jej dziejów. W przypadku takiej syntezy jest to niewątpliwie plus. Dzięki uporządkowanej prezentacji, być może aż do granic schematyczności, czytelnik jest w stanie wypracować w swoim umyśle obraz rozległej i skomplikowanej panoramy. A jest to potrzebne, ponieważ czasami trudno zrozumieć, na czym polegały owe przemiany, w szczególności gdy mówimy o sztuce awangardowej XX wieku. A ponieważ wiedza przeciętnego czytelnika na temat sztuki nowoczesnej nie jest zazwyczaj zbyt rozległa, to taka – porządkująca wiedzę i pozwalająca na zrozumienie – książka, jest niewątpliwie bardzo potrzebna.

Uważny czytelnik znajdzie w omawianej pozycji „luki”, które może uznać za poważne i istotne. Z całą pewnością może uderzyć brak omówienia niektórych artystów czy artystycznych trendów. Ale niewątpliwie każdy się zgodzi, że taki jest los wszystkich rozległych syntez historycznych. Ale nawet pomimo tych „pominięć”, książka Wojciecha Włodarczyka jest bardzo obszerną i rozległą pracą. Autor, aby zapewnić swej pracy spójność i przejrzystość, przyjął metodę prezentacji dziejów sztuki XX i XXI wieku, chcąc ukazać jej ciągłość i związki pomiędzy poszczególnymi okresami. Niewątpliwie jest to duży plus tej publikacji, mimo że opisuje ona historię zerwanej tradycji, potrafi nam ją przedstawić w sposób bardzo klarowny i pozwalający na zrozumienie prezentowanego materiału.

Juliusz Gałkowski

Wojciech WŁODARCZYK, Sztuka Polska. Tom VII: Sztuka XX i początku XXI wieku, Arkady, Warszawa 2022.

Wróć