Osiadłe ptaki – ta tytułowa metafora oznacza naukowców i pracowników akademickich urodzonych poza Polską, którzy zdecydowali się na karierę naukową w naszym kraju. Sto takich osób udzieliło wywiadów pogłębionych, na bazie których powstała pionierska publikacja. Choć umiędzynaradawianie nauki i szkolnictwa wyższego, mobilność naukowców jest powszechnym i bardzo oczekiwanym od uczonych zjawiskiem, to brakuje polskich badań na ten temat. Lukę tę zaczyna wypełniać omawiana książka.
Kamil Łuczaj, Beata Bielska, Olga Kurek-Ochmańska i Janusz Mucha wzięli pod lupę różne aspekty życia naukowców i dydaktyków z innych krajów. Badali ich motywacje do przyjazdu do Polski, sytuację rodzinną, charakter wykonywanej pracy, potencjał, osiągnięcia, marzenia, ale też problemy i bariery, z jakimi spotykają się imigranci. Wszystko zilustrowali wieloma przykładami, bardzo często oddając głos samym badanym, dzięki czemu można lepiej zrozumieć ich sytuację.
Ciekawa jest typologia urodzonych za granicą pracowników naukowych w Polsce. Badani zwracają uwagę, że nie jest to ostry podział i poszczególne motywacje mogą się zazębiać, niemniej wyróżnili między innymi naukowców, którzy zdecydowali się na pracę w Polsce ze względu na związki rodzinne (obecność partnerów, krewnych, w kilku przypadkach polskich korzeni). Drugą grupę migrantów akademickich stanowią „poloniści”, a więc osoby, które studiowały w swoich krajach kierunki związane z językiem polskim, literaturą polską, historią Polski czy slawistyką. Inną grupą są byli studenci polskich uczelni, czyli osoby, które podjęły studia w Polsce i już tu zostały. Mamy również akademików, których sytuacja zmusiła do takiej decyzji, mamy migrantów statusowych (społeczno-ekonomicznych), którzy chcą poprawy materialnego poziomu życia. Są oczywiście pracownicy „delegowani i zaproszeni” czy też „odkrywcy”, a więc ci badacze, których motywowała chęć przeżycia przygody lub zdobycia doświadczenia międzynarodowego. Poza tym autorzy wyróżniają „badaczosterownych”, czyli tych, dla których najważniejszy jest konkretny projekt badawczy, oraz „misjonarzy”, czyli tych, którzy traktują pracę naukową czy dydaktyczną jako misję.
Autorzy przypominają przy okazji konotacje religijne, na które wskazywał Max Weber, kiedy pisał: „widać od razu, że już choćby w niemieckim słowie «zawód» [Beruf od berufen – powoływać, powołany], a może jeszcze wyraźniej w angielskim calling, przynajmniej współbrzmi pewne wyobrażenie religijne – zadania postawionego przez Boga”. Weber twierdził, że obok motywacji praktycznych, widocznych też w innych zawodach, poczucie powołania świadczy o wyjątkowości etosu uczonego.
Niestety etos wypierany jest współcześnie przez produktywność. I tak w rozdziale zatytułowanym Rola zagranicznych uczonych w budowaniu dorobku nauki w Polsce autorzy zastanawiają się między innymi, na ile naukowcy urodzeni za granicą są produktywni. W tym rozdziale możemy prześledzić aktywność naukową badanych. Ostatni rozdział poświęcony jest środowisku pracy, życiu prywatnemu oraz życiu w Polsce badanych obcokrajowców. Okazuje się, że głównym problemem w miejscu pracy jest „brak wprowadzenia i przygotowania pracownika do wykonywania obowiązków zawodowych, pozostawienie go/jej samej sobie”. Poza murami uczelni i instytutów badacze zagraniczni są z kolei narażeni na stres mniejszościowy i nie do końca czują się tu akceptowani.
Książkę kończą rekomendacje dla uczelni oraz władz państwowych.
Anna Jawor
Kamil ŁUCZAJ, Beata BIELSKA, Olga KUREK-OCHMAŃSKA, Janusz MUCHA, Osiadłe ptaki. Urodzeni za granicą pracownicy polskich instytucji akademickich, Wydawnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania,Kraków – Rzeszów 2020.
Wróć