Na początku marca 2019 r. na drugą kadencje powierzono kierowanie Narodowym Centrum Nauki prof. Zbigniewowi Błockiemu, matematykowi z UJ. Radą NCN kierowała w tym roku prof. Małgorzata Kossowska, psycholog z UJ. Budżet NCN w 2019 r. był rekordowo wysoki i wyniósł 1,27 mld zł, z czego 1,23 mld zł stanowiły środki na finansowanie badań naukowych, a tylko 33,8 mln zł na funkcjonowanie samej instytucji. Dotację celową na finansowanie badań NCN wykorzystało w 99,8%, zaś środki na pokrycie kosztów zarządzania zużytkowało w 83,53%.
W ub. roku Centrum ogłosiło 13 konkursów krajowych i tyleż konkursów krajowych rozstrzygnęło. Wpłynęło na nie 10.438 wniosków, z których 2.533 skierowano do finansowania. Oznacza to, że współczynnik sukcesu wyniósł 22%. Wartość projektów zgłoszonych do oceny opiewała na 5,6 mld zł. Natomiast na projekty zakwalifikowane do realizacji NCN przeznaczyło niemal 1,27 mld zł. Najwięcej wniosków, ponad połowa wszystkich, wpłynęło na dwa konkursy programu Miniatura – 5.457. Przy czym, o ile w drugim konkursie (rozstrzygniętym częściowo jeszcze w 2018 r., ale ocenę zakończono i projekty skierowano do finansowania już w roku 2019) współczynnik sukcesu wyniósł tylko 19%, o tyle w trzecim konkursie, rozstrzygniętym w 2019 r., było to już 29%. Wyższy wskaźnik uzyskały tylko projekty w siódmym konkursie Etiuda – 42%. Drugim pod względem liczby wniosków okazał się podstawowy program NCN – Opus. Na dwa konkursy (16 i 17) wpłynęło 3930 aplikacji. Granty zdobyło 671 badaczy. W 17. konkursie tego programu wnioskodawcy uzyskali też jeden z najniższych współczynników sukcesu – 15%. Mniej było tylko w dziesiątym konkursie Maestro, gdzie do finansowania skierowano tylko 11 z 93 projektów, co daje wskaźnik sukcesu na poziomie 12%. Widzimy zatem, że przy średniej wskaźnika sukcesu przekraczającej 22%, zdarzały się też konkursy, w których walka o granty była naprawdę zaciekła. Najmniej wniosków wpłynęło w trzecim konkursie programu Uwertura – 21, i tam też przyznano najmniej grantów – tylko 5, co dało wskaźnik sukcesu na poziomie 24%.
Najwięcej wniosków złożyli reprezentanci nauk ścisłych i technicznych – 3.626. Oni też otrzymali najwięcej grantów – 872 i uzyskali najwyższy współczynnik sukcesu – 24%. Prowadzący badania w obszarze nauk o życiu złożyli 3488 aplikacji i otrzymali 800 grantów, co oznacza, że sukces uzyskało 23% projektów. Reprezentanci nauk humanistycznych i społecznych wnioskowali o finansowanie 3.277 projektów, a uzyskali 633 granty, co dało wskaźnik sukcesu na poziomie 19%.
Tradycyjnie najlepiej finansowanym programem krajowym w 2019 roku był Opus. Te granty w 2019 r. kosztowały NCN 732 mln 542 tys. zł, czyli ponad 58% środków, które Centrum wydało na finansowanie projektów krajowych. Średnio jeden grant programu Opus otrzymał 1 mln 91,7 tys. zł. Sonata Bis, która w 2019 r. była drugim pod względem wysokości finansowania programem NCN, kosztowała tylko 176 mln 752 tys. zł, czyli zaledwie 24% środków skierowanych na Opus i zaledwie 14% wszystkich środków na finansowanie grantów krajowych. Średnia wartość projektu w ósmym konkursie Sonaty Bis to ponad 2 mln zł. Największą wartość uzyskały granty programu Maestro – średnio ponad 3,7 mln zł, ale było ich raptem 11, więc koszt całego programu wyniósł w 2019 r. tylko 41,1 mln zł.
Skoro była mowa o największych grantach i najdroższych programach, to teraz czas na najmniejsze. Zarówno pod względem liczby wniosków, jak przyznanych grantów i całkowitej wielkości finansowania najmniejszym programem NCN była Uwertura. W 2019 r. zakończono trzeci i ostatni konkurs tego programu, który polegał na dofinansowaniu wyjazdów na staże w zespołach badawczych, realizujących grant ERC, a celem projektu było przygotowanie do złożenia własnego wniosku o grant ERC. Na konkurs w 2019 r. wpłynęło 21 wniosków, a tylko 5 z nich uzyskało finansowanie. Na te granty NCN przeznaczyło 402 tys. zł, najmniej ze wszystkich programów, co oznacza, że średnia wartość projektu wyniosła tylko 80,4 tys. zł. Nie była to jednak najmniejsza średnia wartość grantu – tu palmę pierwszeństwa dzierży Miniatura, na którą NCN wydał tylko 31,3 mln zł – to trzecia od końca wartość pod względem wysokości finansowania, a średnia wysokość grantu wyniosła niecałe 23 tys. zł. Niedrogim programem była też Etiuda, która kosztowała Centrum raptem 18,3 mln zł. Średnia wartość projektu wyniosła w Etiudzie 115,4 tys. zł.
Do 10 ogłoszonych konkursów międzynarodowych, które NCN organizuje ze współpracującymi zagranicznymi agencjami grantowymi, wpłynęły 522 wnioski z polskich instytucji, a 98 z nich uzyskało akceptację ekspertów. Oznacza to, że wskaźnik sukcesu wyniósł 18,7%.
Innym przejawem umiędzynarodowienia działalności NC są zagraniczni recenzenci. W 2019 r. Centrum skorzystało z usług 8.002 zagranicznych ekspertów. Szczególne znaczenie mieli w drugim etapie oceny, gdzie 7.759 obcokrajowców stanowiło 96% wszystkich ekspertów uczestniczących w ocenie projektów naukowych, a wykonali oni dla NCN 9.464 recenzji (96%). Eksperci zagraniczni pojawili się już w 2011 r., ale wówczas stanowili tylko 7% wszystkich. Od 2016 r. jest ich ponad 91%. W 2019 r. najwięcej było ekspertów z USA – 1.117, Wielkiej Brytanii – 858, Niemiec – 704, Włoch – 606, Francji – 487 i Hiszpanii – 447. Pojedynczy eksperci pochodzili z tak egzotycznych dla nas krajów, jak np. Kamerun, Grenada, Ghana, Mauritius, Sri Lanka i Kostaryka.
Aż 80% beneficjentów grantów NCN w 2019 r. byli badacze z uczelni. Reprezentanci placówek PAN uzyskali 16% grantów, a instytutów badawczych – 3%.
Jak zwykle w konkursach są zwycięzcy, w tym wypadku dwojakiego rodzaju: ci, którzy dostali granty oraz instytucje, których reprezentanci wzięli najwięcej – grantów i pieniędzy. A najwięcej wzięli najwięksi. Uniwersytet Warszawski okazał się liderem tak pod względem liczby grantów – 270, jak i wysokości finansowania – 171 821 tys. zł. Łatwo policzyć, jak znaczącą pozycję w niemal półtoramiliardowym budżecie tej uczelni pełnią środki na badania uzyskane z NCN. Na drugim miejscu jest Uniwersytet Jagielloński, którego pracownicy uzyskali 257 grantów o wartości 166 973 tys. zł. Już tylko połowę tej liczby i kwoty uzyskał trzeci na podium Uniwersytet im. Adama Mickiewicza: 121 grantów i 71,2 mln zł. Czwarta z kolei Politechnika Wrocławska uzyskała mniej niż połowę tego, co UAM, czyli 52 granty i 38,8 mln zł. Na piątym miejscu pod względem wielkości finansowania, ale czwartym (a więc przed PWr) pod względem liczby grantów, jest Uniwersytet Wrocławski, którego pracownicy na sfinansowanie 71 projektów naukowych zdobyli 34,9 mln zł. W 2019 r. roku powtórzyła się zatem „obowiązująca” przez wiele lat proporcja: dwóch zdecydowanych liderów, potem trzecia pozycja z (mniej więcej) połową kwoty i połową liczby grantów w stosunku do liderów, a czwarta pozycja znów tylko z połową kwoty i liczby w stosunku do najniższego miejsca na podium.
Oprócz tego warto zerknąć na skuteczność wnioskowania wśród dwudziestu liderów – tyle instytucji, biorących najwięcej środków wymienia w raporcie NCN. Otóż UW i UJ znajdują się w czołówce także pod tym względem, uzyskując odpowiednio 34 i 31% skuteczności, i są to jedyne uczelnie publiczne, których pracownicy uzyskali w staraniach o granty NCN skuteczność powyżej 30%. Podobną wykazali się jeszcze tylko badacze z Uniwersytetu SWPS, którzy otrzymali z NCN ponad 14 mln zł na sfinansowanie 27 projektów naukowych, ze skutecznością 32%.
Jednak niewątpliwie liderami skuteczności w staraniach o granty NCN są instytuty PAN, co świadczy nie tylko o dobrym przygotowaniu wniosków, a zapewne także „sformatowaniu” projektów, ale także o ich jakości naukowej. Absolutnym liderem jest Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej, którego pracownicy jako jedyni przekroczyli próg skuteczności na magicznym poziomie 56%. Na 9 projektów dostali z NCN ponad 12 mln zł. Drugą pozycję pod tym względem zajmuje Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego, którego badacze otrzymali finansowanie na 44% złożonych wniosków: 22,77 mln zł na 26 projektów. Nikomu więcej nie udało się przekroczyć 40-procentowej skuteczności, ale kilka instytutów PAN było blisko: Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych Polskiej Akademii Nauk – 39%, Instytut Chemii Fizyczne PAN – 38%, Instytut Chemii Bioorganicznej PAN i Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika po 37%.
Po raz siódmy przyznano w 2019 r. Nagrody NCN, które zyskały już prestiż w środowisku naukowym. W obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce nagrodę otrzymał dr hab. Michał Wierzchoń z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego za interdyscyplinarne badania nad świadomością i zaproponowanie autorskiego modelu teoretycznego świadomości. W obszarze nauk o życiu wyróżnienie zdobył dr Roman Szczęsny z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Do Nagrody NCN został nominowany za odkrycie mechanizmu degradacji mitochondrialnego RNA w komórkach ludzkich wskazującego na rolę mitochondriów w regulacji nieswoistej odpowiedzi immunologicznej. Trzeci z laureatów, wyróżniony w obszarze nauk ścisłych i technicznych, to dr hab. Dawid Pinkowicz z Wydziału Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, który otrzymał nagrodę za badania nad multifunkcjonalnymi magnesami molekularnymi i nanomagnesami kwantowymi.
Oprac. Piotr Kieraciński
