Paradoksy uprawnień akademickich

Prof. Grzegorz Węgrzyn, przewodniczący Rady Doskonałości Naukowej, komentuje sytuację, w której uprawnienia akademickie nadaje Rada, a nie są one przyznawane na podstawie wyników ewaluacji.

Wprowadzenie rozporządzeniem ministra edukacji i nauki dziewięciu nowych dyscyplin naukowych wzbudziło w środowisku naukowym wiele emocji. Niemniej należy zauważyć, że w ogromnej większości pomysł ich powołania nie pojawił się w samym ministerstwie. Uzupełnienie listy dyscyplin naukowych było rezultatem realizacji postulatów samych naukowców. W niektórych przypadkach takie postulaty nie były kontrowersyjne i większość danego środowiska je popierała, jak chociażby wprowadzenie dyscypliny biotechnologia, w innych przypadkach część środowiska, czasami nawet duża, była zdecydowanie przeciwna. Samo wprowadzenie nowych dyscyplin, bez dodatkowych zmian w przepisach, spowodowałoby sytuację, w której wszystkie nowe dyscypliny byłyby „martwe” przynajmniej do czasu kolejnej ewaluacji, w której uzyskałyby kategorie naukowe, a zatem i uprawnienia akademickie. Spowodowane jest to nieszczęśliwym (wiemy to dopiero teraz, gdy poznaliśmy wyniki ostatniej ewaluacji jednostek naukowych) bezpośrednim powiązaniem uprawnień do nadawania stopni naukowych z uzyskaną kategorią. W ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nie wzięto bowiem pod uwagę możliwości powstania nowych dyscyplin w okresie pomiędzy terminami ewaluacji. Zresztą, akt ten nie uwzględnił także możliwości powstania w okresie ewaluacji nowej jednostki naukowej. Paradoksalną sytuację widzimy na przykładzie jednego ze znakomitych merytorycznie instytutów PAN, Międzynarodowego Instytutu Mechanizmów i Maszyn Molekularnych – IMOL, który powstał kilka miesięcy przed zakończeniem procesu ewaluacyjnego, a oceniany był tak, jakby istniał przez całe 5 lat, co spowodowało, że otrzymał kategorię C, mimo iż w dyscyplinie nauki biologiczne jest wiodącą merytorycznie jednostką naukową. Oczywiście, z kategorią C nie ma on uprawnień do nadawania stopni naukowych, podczas gdy posiadają je zdecydowanie słabsze podmioty. Aby uratować sytuację związaną z uprawnieniami do nadawania stopni naukowych, na wniosek Rady Doskonałości Naukowej wprowadzone zostały w przepisach zmiany, które umożliwiają nadawanie uprawnień akademickich przez RDN jednostkom, które spełnią określone wymagania i złożą odpowiedni wniosek. Co ciekawe, zainteresowanie uzyskaniem uprawnień do nadawania stopni naukowych w nowych dyscyplinach jest umiarkowane. Wnioski cały czas spływają do RDN, jednak spodziewaliśmy się większej ich liczby. Na początku największą popularnością cieszyła się biotechnologia, natomiast jest jedna dyscyplina, w przypadku której do 4 lipca 2023 r. nie wpłynął ani jeden wniosek o uprawnienia akademickie. Jest to o tyle ciekawe, że inicjatywa powołania tej dyscypliny nie wypłynęła z ministerstwa, lecz od konkretnych naukowców. Rozmawiając z rektorami uczelni i dyrektorami instytutów, często słyszę głosy, że jednostki obawiają się występować o uprawnienia w nowych dyscyplinach, aby nie osłabiać już istniejących, gdyż w obecnym systemie uprawnienia wiążą się z koniecznością przypisania konkretnych naukowców do określonej dyscypliny. To ponownie wskazuje, że bezpośrednie połączenie uprawnień do nadawania stopni naukowych z kategoriami naukowymi jednostek było niefortunnym rozwiązaniem.