Nagrody Kopernikańskie

Fot. MEiN

Astronom i kosmolog prof. Phillip James E. Peebles oraz fizyk prof. Barry C. Barish zostali pierwszymi laureatami Nagród Kopernikańskich. Uroczystość wręczenia wyróżnień odbyła się 20 czerwca br. na Zamku Królewskim w Warszawie. Nagrody wręczył minister edukacji i nauki dr hab. Przemysław Czarnek. Gratulując laureatom, powiedział on, że tak jak nagrody są wyróżnieniem dla laureatów, tak są laureaci, którzy stanowią wyróżnienie dla nagrody i dla tych, którzy ją ustanowili. – Jestem przekonany, że mamy dzisiaj do czynienia z dwoma tymi sytuacjami na raz – mówił minister nauki.

Nagrody przyznawane są przez Akademię Kopernikańską za wybitne osiągnięcia naukowe o przełomowym znaczeniu i zasięgu międzynarodowym. Ich wartość to 500 tys. zł. Tym samym są to najwyższe polskie nagrody naukowe. Akademia będzie honorować nimi uczonych co roku, kolejno w jednej z kategorii, które odpowiadają dyscyplinom uprawianym przez patrona wyróżnienia oraz izbom Akademii Kopernikańskiej, a są to: astronomia, ekonomia, medycyna, filozofia lub teologia oraz prawo.

Pierwszymi laureatami zostali naukowcy, których osiągnięcia badawcze wyznaczyły kluczowe kierunki rozwoju astronomii w ostatnim półwieczu. Jednym z najważniejszych dowodów docenienia ich pozycji naukowej było przyznanie im obu Nagród Nobla.

Prof. Phillip James Edwin Peebles otrzymał nagrodę Akademii Kopernikańskiej za badania teoretyczne, które ustanowiły dziedzinę kosmologii fizycznej i dały podwaliny współczesnego modelu Wszechświata. Urodził się 25 kwietnia 1935 roku w Kanadzie. Ukończył studia na Uniwersytecie w Manitobie. Następnie studiował na Uniwersytecie w Princeton w USA, gdzie w 1962 roku uzyskał doktorat z fizyki. Z tą uczelnią jest związany do dziś. Od 1964 roku jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół zagadnień kosmologii i problematyki początków Wszechświata. Był współtwórcą wielu najważniejszych modeli naukowych, dotyczących zagadnienia tzw. Big Bangu – Wielkiego Wybuchu. Zajmował się również zagadnieniami tzw. czarnej materii i czarnej energii. W latach siedemdziesiątych był pionierem badań nad strukturą kosmosu. Jest uważany za jednego z najbardziej inspirujących astronomów naszych czasów. Wyrazem uznania dla doniosłości jego dokonań naukowych była Nagroda Nobla, przyznana mu w 2019 roku za teoretyczne odkrycia w zakresie kosmologii fizycznej. Prof. Peebles jest uczonym o wybitnym dorobku naukowym, uznanym w skali międzynarodowej i z pewnością uchodzi za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli nauk ścisłych naszych czasów. Jego badania naukowe i sformułowane koncepcje wyznaczyły podstawowe kierunki rozwoju astronomii na przełomie XX i XXI wieku.

Prof. Barry C. Barish otrzymał nagrodę Akademii Kopernikańskiej za wiodący udział w epokowym odkryciu fal grawitacyjnych. Urodził się 27 stycznia 1936 roku w Omaha w Nebrasce. Jego rodzice pochodzili z Polesia, które opuścili, emigrując do USA. Ukończył studia na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley w 1957 roku, a w roku 1962 uzyskał w tej uczelni doktorat w zakresie fizyki. Od 1963 roku związany jest z California Institute of Technology (CALTECH) w Berkeley. W kolejnych latach pracy jego zainteresowania koncentrowały się na badaniach cząstek elementarnych. W okresie 1984–1996 kierował grupą badawczą Fizyki Wysokich Energii w Caltech – był to jeden z najbardziej kreatywnych astronomicznych zespołów naukowych w końcu XX wieku. Prof. Barish był też zaangażowany w badania laserowe fal grawitacyjnych. Projekt LIGO, współtworzony przez profesora dla realizacji tego celu badawczego, skupił w swoim zespole blisko tysiąc badaczy na całym świecie. Właśnie za osiągnięcia i odkrycia dokonane w badaniach podejmowanych przez ten zespół otrzymał w 2017 roku wraz z dwoma kolegami Nagrodę Nobla w zakresie fizyki.

Nagroda Kopernikańska, w formie indywidualnej nagrody pieniężnej w wysokości 500 tys. zł, została w tym roku wręczona po raz pierwszy. W jednym roku Akademia przyznaje maksymalnie dwa takie wyróżnienia. Wyboru laureata dokonuje Prezydium Akademii, natomiast kandydatów mogą zgłaszać: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Prezes Rady Ministrów, minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, Izba Akademii, 10 członków Akademii lub jeden z laureatów Nagrody Kopernikańskiej.

Wyróżnione osoby tworzą Izbę Laureatów Nagrody Kopernikańskiej, tj. szóstą izbę Akademii Kopernikańskiej. Formalnie Izba rozpocznie działalność z dniem, w którym liczba jej członków przekroczy 10. Tegoroczni laureaci będą uczestniczyć w pracach Izby Akademii wskazanej przez Sekretarza Generalnego. Najprawdopodobniej będzie to Izba Astronomii i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych.