Andrzej Katunin, Jacek Kolanowski
Akademia Młodych Uczonych PAN już od dwunastu lat aktywnie działa na rzecz społeczności akademickiej i organizuje wydarzenia upowszechniające naukę. Członkowie i członkinie AMU reprezentują szeroki przekrój dziedzin nauki, zatrudnieni są tak na uczelniach, jak i w instytutach PAN oraz badawczych. Łączą ich ponadprzeciętne osiągnięcia naukowe oraz aktywna działalność na rzecz nauki i społeczeństwa. Kontynuując pracę badawczą, angażują się jednocześnie w działania w obszarze polityki naukowej i doradztwa naukowego, promocji i popularyzacji nauki i przedstawiają perspektywę młodych naukowców w najważniejszych gremiach krajowych i międzynarodowych związanych z nauką. Działalność w AMU ma charakter społeczny.
Członkowie Akademii Młodych Uczonych są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk. Kandydatów zgłaszać mogą zarówno rady naukowe instytutów naukowych, jak i rady wydziałów uczelni, a także co najmniej trzech członków PAN lub pięć osób, które wyróżniają się szczególnym dorobkiem naukowym. Kandydaci do AMU powinni wyróżniać się ponadprzeciętnymi osiągnięciami naukowymi, legitymować co najmniej stopniem naukowym doktora oraz nie przekroczyć w chwili wyboru wieku 38 lat. Członkami AMU najczęściej zostają osoby, które są u progu lub właśnie rozpoczęły samodzielną karierę naukową.
AMU jest gronem interdyscyplinarnym, gdyż jej członkowie stanowią reprezentację wszystkich pięciu wydziałów PAN, tj. nauk humanistycznych i społecznych, ścisłych i o Ziemi, biologicznych, rolniczych i medycznych oraz nauk technicznych. Powoływani są na pięcioletnią kadencję. Zasiadać w AMU można tylko raz. Wybory odbywają się w połowie kadencji: dzięki cyklicznej wymianie połowy składu Akademii, zasiadają w niej młodzi badacze na różnych etapach kariery naukowej. Taki system zapewnia ciągłość funkcjonowania organizacji, gdyż jej nowi członkowie mogą korzystać z wiedzy i doświadczenia starszych stażem kolegów.
Obecnie Akademia Młodych Uczonych (https://amu.pan.pl/o-nas/sklad-amu) liczy 35 członków, w tym 14 kobiet i 21 mężczyzn. Uczelnie reprezentuje 25 osób, jednostki PAN – 9, a 1 osoba instytut badawczy. W wyniku wyborów przeprowadzonych przez Zgromadzenie Ogólne PAN w grudniu 2021 r. 1 stycznia br. do AMU dołączyło 18 nowych członków, zajmując miejsca badaczy, którzy zakończyli swoją kadencję z końcem 2021 r. Członkowie AMU mimo młodego wieku kierują dużymi zespołami i jednostkami naukowymi, współpracują z zagranicznymi ośrodkami naukowymi, a niekiedy je reprezentują. Są laureatami prestiżowych stypendiów, staży, nagród oraz kierują licznymi projektami badawczymi. Dotychczasowi członkowie AMU uzyskali m.in. 3 granty ERC i kilkadziesiąt grantów polskich i międzynarodowych finansowanych przez NCN, NCBR, FNP, w programach HORYZONT i in.
Wiedzę i doświadczenie zdobyte w pracy naukowej wykorzystują, działając na rzecz społeczności akademickiej, zwłaszcza naukowców u progu samodzielnej kariery naukowej. Każdy członek AMU ma prawo udziału z głosem stanowiącym w pracach dwóch wybranych przez siebie komitetów PAN, mając realny wpływ na ich decyzje. Przedstawiają perspektywę młodych badaczy również na forum wydziałów i prezydiów PAN, RGNiSW, KRASP i innych organizacji naukowych w kraju i za granicą, a także opiniują działalność ustawodawczą oraz inicjatywy resortu nauki i jego agend.
W strukturze Akademii Młodych Uczonych działa obecnie pięć zespołów powołanych przez jej władze: zespół ds. opinii, zespół ds. sytuacji zawodowej młodych naukowców, zespół ds. promocji działalności AMU, zespół ds. popularyzacji nauki i wydarzeń oraz zespół ds. doradztwa naukowego.
Wśród kluczowych działań AMU należy wymienić przede wszystkim monitorowanie polityki naukowej w kraju, a zwłaszcza opiniowanie aktów prawnych, które mają wpływ na jej realizację; opinie, stanowiska i rekomendacje AMU, których tylko w ostatnich 3 latach powstało 25, a dotyczyły m.in. aktów prawnych dotyczących finansowania nauki czy oceny doskonałości naukowej. Stanowiska poświęcone były analizie, a także przynosiły propozycje rozwiązań problemów funkcjonowania jednostek naukowych, poszczególnych grup naukowców, w tym doktorantów, pracowników badawczych, nauczycieli akademickich i innych.
Akademia podejmuje działania na rzecz usprawnienia polityki naukowej i sytuacji młodych naukowców oraz zwiększenia ich roli w środowisku i społeczeństwie na arenie krajowej i międzynarodowej. Członkowie Akademii prowadzą dyskusje i konsultacje z najważniejszymi podmiotami finansującymi badania naukowe i prace badawczo-rozwojowe w kraju, w tym z Narodowym Centrum Nauki, Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, Ministerstwem Edukacji i Nauki, Fundacją na rzecz Nauki Polskiej, Narodową Agencją Wymiany Akademickiej i in. Przedstawiają propozycje zmian, które poprawić mają warunki realizacji prac badawczych, mając na względzie przede wszystkim doskonałość naukową, przejrzystość postępowań konkursowych i etykę badań. Swoje opinie i stanowiska AMU podejmuje w wyniku dyskusji wewnętrznych w drodze głosowania, posiłkując się niejednokrotnie także doświadczeniem i wiedzą ekspertów zewnętrznych.
Istotną część aktywności AMU stanowi współpraca ze środowiskiem młodych naukowców za granicą. AMU PAN zbudowała i podtrzymuje bliskie relacje, a także regularnie uczestniczy w spotkaniach szeregu międzynarodowych gremiów, w tym m.in. Global Young Academy, która wspiera nieformalną sieć akademii krajowych na całym świecie. Wskutek zawartego w grudniu 2019 r. porozumienia dwunastu europejskich akademii młodych uczonych, do których dołączyły również Global Young Academy oraz Young Academy of Europe, AMU PAN została członkiem-założycielem pierwszej oficjalnej sieci europejskich młodych akademii Young Academies Science Advice Structure (w skrócie: YASAS). Jej celem jest wymiana doświadczeń oraz umożliwienie młodym naukowcom uczestnictwa w doradztwie naukowym dla Komisji Europejskiej i usprawnienie samego procesu. Polska Akademia Młodych Uczonych (ang. Polish Young Academy) jest reprezentowana w YASAS w sposób szczególny, gdyż jej pierwszym prezesem jest jednocześnie obecny przewodniczący AMU PAN, dr Jacek Kolanowski. 1 maja 2022 roku, po niemal dwóch latach starań, YASAS została formalnie włączona do projektu Science Advice for Policy by European Academies (SAPEA) (https://sapea.info/about-us/board), stając się pierwszą siecią bezpośrednio reprezentującą europejskich młodych naukowców w Mechanizmie Doradztwa Naukowego Komisji Europejskiej.
Akademia Młodych Uczonych aktywnie uczestniczy w promocji i popularyzacji nauki, organizując lub współorganizując konferencje i debaty naukowe. Jedną z flagowych inicjatyw są organizowane od 2015 roku konferencje z cyklu Polish Scientific Networks, będące platformą dyskusji dla przedstawicieli światów nauki, biznesu, samorządów oraz organizacji finansujących badania naukowe. W 2016 roku tematem przewodnim odbywającej się we Wrocławiu konferencji była synergia nauki i biznesu, z kolei w 2018 roku – związki nauki i praktyki klinicznej w medycynie. Tegoroczna edycja PSN odbędzie się w dniach 28-30 września 2022 r. we Wrocławiu, a dotyczyć będzie zmian klimatycznych oraz ich oddziaływania na środowisko i społeczeństwo. Dyskutanci zajmą się również kwestią roli nauki w kształtowaniu decyzji politycznych oraz jej wpływu na opinie i wiedzę społeczeństwa na temat ochrony klimatu. Osobna sesja będzie poświęcona inwazji Rosji na Ukrainę.
Organizowane i współorganizowane przez AMU wydarzenia dotyczą nie tylko nauki, ale także polityki naukowej, zwłaszcza problemów, przed jakimi stoją młodzi badacze. Jedną z najważniejszych i najbardziej popularnych inicjatyw w tym zakresie są coroczne spotkania pt. Zostań badaczką! Kobiety w nauce, przybliżające sylwetki wybitnych młodych badaczek oraz promujące ścieżkę kariery naukowej wśród młodych kobiet. W ramach cyklu członkinie AMU odbywają spotkania z uczennicami i studentkami, dzieląc się swoimi doświadczeniami w uprawianiu nauki. Tylko w ostatniej edycji cyklu, która odbyła się 11 lutego br., organizatorki otrzymały ponad 170 zgłoszeń.
W grudniu 2021 roku odbyła się też pierwsze wydarzenie z cyklu Young Science Beyond Borders. Spotkania mają służyć nawiązaniu kontaktów pomiędzy środowiskiem młodych naukowców z Polski i krajów rozwijających się. Jest również okazją do promocji naszego kraju i polskich jednostek naukowych jako środowiska uprawiania nauki, a także prezentacji polskich uczonych jako partnerów naukowych i mentorów dla młodych badaczy z zagranicy. Wspólnym przedsięwzięciem AMU i PAN, które będzie wkrótce reaktywowane po przerwie spowodowanej pandemią COVID-19, są warsztaty pod nazwą Kuźnia Młodych Talentów. Skierowane do młodych naukowców na wczesnym etapie kariery, mają na celu rozwój umiejętności i kompetencji, w tym miękkich, niezbędnych do efektywnej pracy naukowej.
W konsekwencji zbrojnego ataku Rosji na Ukrainę, AMU odwołała m.in. cykliczne spotkania i skoncentrowała swoje działania na pomocy ukraińskim uchodźcom, a zwłaszcza naukowcom i nauczycielom akademickim uciekającym przed wojną. W pierwszych tygodniach wojny członkinie i członkowie AMU starali się przede wszystkim znaleźć tymczasowe zatrudnienie w polskich jednostkach naukowych przybywającym z Ukrainy naukowcom, a także zapewnić im i ich rodzinom zakwaterowanie oraz podstawowe warunki do życia. W ciągu ledwie kilku dni AMU stworzyła platformę wymiany informacji pomiędzy polskimi uczelniami i jednostkami naukowymi a ukraińskim badaczami poszukującymi zatrudnienia w Polsce i zainicjowała szereg działań pomocowych. Członkowie AMU byli również zaangażowani w bezpośrednią pomoc na granicy polsko-ukraińskiej. Dzięki zaangażowaniu AMU kilkudziesięciu ukraińskim naukowcom udało się znaleźć stałe lub tymczasowe zatrudnienie w polskich jednostkach badawczych. Akademia czynnie uczestniczyła i nadal uczestniczy w przygotowaniu i konsultacjach programów pomocy ukraińskim naukowcom, w tym programu NAWA „Solidarni z Ukrainą” oraz inicjatyw Ministerstwa Spraw Zagranicznych i KRASP. Na przełomie marca i kwietnia AMU połączyła siły z międzynarodowymi inicjatywami, m.in. Science for Ukraine, która tworzy bazę ofert kierowanych do ukraińskich studentów i naukowców. Mimo ograniczonych zasobów finansowych i kadrowych nadal podejmuje różne działania w zakresie wsparcia studentów i naukowców przybywających z Ukrainy.
Bieżącą działalność AMU można śledzić na jej stronie internetowej (https://amu.pan.pl), a także na profilach w mediach społecznościowych (Facebook, Twitter, LinkedIn). Już od sierpnia chętni będą mogli również subskrybować newsletter AMU.
Tymczasem zapraszamy instytucje nauki do współpracy i wsparcia naszej działalności zarówno organizacyjnie, jak i finansowo (kontakt: amu@pan.pl).
Dr hab. inż. Andrzej Katunin, prof. PŚ, pracuje w Katedrze Podstaw Konstrukcji Maszyn na Wydziale Mechanicznym Technologicznym Politechniki Śląskiej. Członek AMU PAN.
Dr Jacek Kolanowski kieruje Zakładem Sond Molekularnych i Pro-leków oraz Centrum Wysokoprzepustowych Badań Przesiewowych w Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu. Przewodniczący AMU PAN.
