Ornitoterapie

Książka jest rezultatem współpracy prof. Piotra Tryjanowskiego z Katedry Zoologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz dr. Sławomira Murawca – psychiatry i psychoterapeuty. Współdziałanie uczonych reprezentujących odmienne dyscypliny wiedzy doprowadziło do sformułowania oryginalnej propozycji badawczej. Polega ona nie tylko na przerzuceniu pomostu między ornitologią i psychiatrią (co zresztą samo w sobie jest pomysłem ze wszech miar godnym uznania), lecz również na umiejętnym odsłonięciu wiązki zjawisk, jakie wykształcają się na pograniczu tych dwóch dyscyplin. Przedsięwzięciu temu patronuje bowiem pytanie o to, w jaki sposób obserwacja ptaków może wpłynąć na poprawę samopoczucia człowieka. W tym kontekście intencje autorów wpisują się w obręb jednego z wielkich zagadnień nauki, która od dawna snuje rozważania na temat zależności między zdrowiem człowieka a przyrodą, rozpatrując te relacje w kontekście przemian antropologicznych, społecznych oraz cywilizacyjnych.

Problematyka ta od kilku lat zaprząta uwagę uczonych z różnych dziedzin. Dyskusje na temat epoki antropocenu, szóstego wielkiego wymierania, konsekwencji postępu technicznego już dawno odsłoniły ciemny rewers modernizacji, a jednocześnie skierowały nasze zainteresowanie w stronę świata przyrody.

Rosnące zainteresowanie ornitologią skłoniło do postawienia kilku ważnych pytań. Choć na pozór odpowiedź wydaje się oczywista, to śledząc zawarte w książce wywody czytelnik uświadamia sobie, że omawiane sprawy okazują się dość złożone, zaś ich rozwikłanie wymaga uruchomienia wielu procedur badawczych. W znacznej mierze płynie to z faktu, że autorów interesuje złożony kontekst społeczno-kulturowy związany z obserwacją ptaków. Autorów zajmuje nie tylko obiekt obserwacji (ptaki), lecz także obserwator (człowiek) oraz wiązka determinant wyznaczających ramy jego aktywności. W ten sposób odsłonięta została siatka interesujących zależności oraz zaskakujących analogii, na przykład między psychoterapią a obserwowaniem ptaków albo rozpoznawaniem gatunków ptaków oraz marek samochodów (w obu przypadkach uruchomione zostają te same – odpowiedzialne za pamięć – struktury mózgu).

Zarysowany na podstawie tak szeroko zakrojonych i erudycyjnych studiów projekt ornitologii terapeutycznej staje się szczególną formą zooterapii, w której – inaczej niż na przykład w przypadku hipoterapii – konieczną formą relacji nie jest bliskość, lecz dystans. Chodzi tu bowiem nie tylko o kształcenie umiejętności poznawczych, ponieważ amatorska obserwacja ptaków traktowana jest jako ćwiczenie z empatii, umiejętności przewidywania negatywnych konsekwencji swoich posunięć oraz wpływu na przyrodę. W tym sensie bardziej niż o jeden wzorzec terapii chodzi o szereg różnorodnych ornitoterapii: indywidualnych, oddolnych praktyk, przy których pomocy jednostka poprawia samopoczucie, redukuje stres bądź poczucie napięcia. Jakkolwiek autorzy piszą o nich w sposób aprobatywny, to jednocześnie mocno podkreślają, że choć wszystkie te czynniki mogą nieść ze sobą dobroczynny wpływ na psychikę, nie zastępują jednak psychoterapii oraz farmakologii: „Kontakt z przyrodą nie zastąpi kontaktu z lekarzem specjalistą. Jeśli jest on potrzebny, nie zwlekaj”.

Podczas lektury książki trudno oprzeć się wrażeniu, że podejmowana w niej problematyka nabrała aktualności w ciągu ostatniego roku, który upłynął pod znakiem pandemii. Ograniczenia związane z kontaktami międzyludzkimi sprawiły, że coraz uważniej przyglądamy się przyrodzie, dostrzegając w najbliższym otoczeniu rzeczy, które do niedawna umykały naszej uwadze. Na przykład ptasich sąsiadów, których towarzystwo jest ważnym czynnikiem dobrego samopoczucia.