Jubileuszowe posiedzenie KRUP na Uniwersytecie Łódzkim, 22 marca 2019 r.
Dziewiąta kadencja Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich przypadła na lata 2016-2020. Już od pierwszego posiedzenia w Krakowie, w październiku 2016 roku, KRUP zaczął się mierzyć z największym wyzwaniem lat 2016-2019 w szkolnictwie wyższym – wprowadzaniem przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Działalność KRUP, ogniskowała się wokół zagadnień związanych z jej tworzeniem, a w późniejszym okresie – wdrażaniem. W trakcie obecnej kadencji odbyło się dziewięć posiedzeń plenarnych, w których uczestniczyli przedstawiciele MNiSW: minister nauki i szkolnictwa wyższego dr Jarosław Gowin, wiceministrowie prof. Aleksander Bobko i Piotr Müller oraz dyrektor generalna MNiSW (obecnie podsekretarz stanu) dr Anna Budzanowska, którzy relacjonowali najważniejsze kwestie związane z pracami nad nową ustawą. Celem usprawnienia działań KRUP wprowadzone zostały regularne, przeważnie co dwa miesiące, spotkania w trybie telekonferencji przewodniczącego prof. Wojciecha Nowaka, rektora UJ, wiceprzewodniczących: prof. Stanisława Michałowskiego, rektora UMCS, i prof. Edwarda Włodarczyka z Uniwersytetu Szczecińskiego oraz sekretarza KRUP, prof. Piotra Laidlera z UJ. Ten tryb stosowano na długo zanim prowadzenie konferencji w trybie zdalnym stało się koniecznością ze względu na pandemię Covid-19.
KRUP, skupiająca rektorów 20 klasycznych polskich uniwersytetów, niemal na wszystkich posiedzeniach zajmowała się sprawami związanymi z kolejnymi etapami procesu tworzenia nowego prawa, a więc przygotowywaniem, uchwalaniem, wdrażaniem i dostosowywaniem go do realiów życia akademickiego. Na drugim posiedzeniu w marcu 2017 r. prof. Marek Górski, prorektor ds. nauki Uniwersytetu Szczecińskiego, zaproszony w charakterze eksperta w zakresie prac nad nową ustawą, przedstawił zasadnicze założenia, na których miała się oprzeć nowa ustawa oraz wszelkie, zauważone już na tym początkowym etapie, wątpliwości, niejasności, a także uwagi i sugestie, jakie rektorzy uniwersytetów powinni wziąć pod uwagę, zamierzając aktywnie uczestniczyć w tworzeniu nowego prawa. Dyskutowano o roli klasycznych uniwersytetów w systemie szkolnictwa wyższego oraz kwestii tzw. uniwersytetów regionalnych, jaka pojawiła się w związku z niepokojami o niewystarczające finansowanie mniejszych uniwersytetów, odgrywających w swoich regionach istotną rolę kulturotwórczą. Ujawniły się istotne rozbieżności w poglądach na te sprawy oraz obawy o utratę spójności stanowiska uniwersytetów w związku z powstaniem tzw. Porozumienia Zielonogórskiego. Dyskusja pozwoliła na osiągniecie jednolitego stanowiska uczelni członkowskich, co miało ogromne znaczenie dla dalszego efektywnego działania KRUP, jednoczącego wszystkie polskie uniwersytety klasyczne.
Zapoznanie rektorów uczelni członkowskich KRUP z założeniami, a także planem działań nad opracowaniem ustawy pozwoliło im na podjęcie właściwych decyzji organizacyjnych odnośnie do przygotowywania środowisk akademickich uniwersytetów do zupełnie nowych warunków funkcjonowania. Szczegółowe zadania zostały powierzone przez konferencję rektorów jej najważniejszym zespołom specjalistycznym, a mianowicie: Uniwersyteckiej Komisji Nauki, kierowanej przez prof. Stanisława Kistryna, prorektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, nowo powołanej Uniwersyteckiej Komisji Kształcenia, kierowanej przez prof. Annę Machnikowska, prorektor Uniwersytetu Gdańskiego oraz Uniwersyteckiej Komisji Finansów, pracującej pod kierunkiem prof. Mirosława Gornowicza, prorektora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
W szczególności UKN wiele czasu poświęciła propozycjom założeń do Ustawy 2.0 – Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce. W wyniku tych prac i dyskusji zgłoszono do tekstu ustawy szereg komentarzy, zastrzeżeń i obaw. Członkowie UKN uczestniczyli we wszystkich konferencjach Narodowego Kongresu Nauki, zabierając głos w sprawach najistotniejszych dla uniwersytetów klasycznych, jak np.: struktura uczelni a badania naukowe, statuty w świetle nowej ustawy, tworzenie szkół doktorskich (struktura, regulamin, zasady rekrutacji i oceny śródokresowej doktorantów).
Prace UKK także koncentrowały się na konsultacjach założeń nowego prawa, a następnie na wypracowaniu rozwiązań sprzyjających jego efektywnemu wdrożeniu. Komisja, za pośrednictwem lub po akceptacji KRUP, przedstawiła kilkakrotnie swoje stanowisko MNiSW, podkreślając celowość zwiększenia autonomii uczelni w obszarze kształcenia, co łączyło się z potrzebą uproszczenia i odformalizowania wielu elementów aktywności dydaktycznej uczelni, a także z modyfikacją organizacji systemu kształcenia w celu wzmocnienia jego bezpośrednich związków z badaniami naukowymi, co sprzyja interdyscyplinarności i umiędzynarodowieniu obu aktywności.
UKF z kolei zajmowała się monitorowaniem i opiniowaniem finansowych rozwiązań zawartych najpierw w założeniach do projektu Ustawy 2.0., a następnie w jej finalnym projekcie. W tej sprawie Komisja na kilku posiedzeniach przyjęła stanowiska, które za pośrednictwem KRUP zostały skierowane do MNiSW. We współpracy z UKN dyskutowano nad funkcjonowaniem systemu finansowania badań naukowych w Polsce. W efekcie członkowie UKN zgłosili szereg postulatów i propozycji, które przyczyniły się do korzystnych, dla naukowców i uniwersytetów adaptacji programów grantowych.
Materiały wypracowywane przez każdą z komisji stanowiły podstawę podejmowanych przez Konferencje uchwał (http://www.krup.edu.pl). Wypracowane stanowiska były prezentowane przez przewodniczącego KRUP, prof. Wojciecha Nowaka, na kolejnych posiedzeniach Prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, a także przekazywane do MNiSW. Niestety, głos środowiska uniwersyteckiego, spełniającego niezwykle istotną rolę społeczną i kulturotwórczą, nie zawsze był uwzględniany czy brany pod uwagę przez ustawodawców.
KRUP poprzez prace swych komisji pochylił się nad najbardziej dyskusyjnymi zmianami wprowadzanymi w życie szkół wyższych w wyniku wdrażania Ustawy 2.0. Członkowie UKN szczególnie aktywnie komentowali nowe zasady ewaluacji dyscyplin naukowych. W obecności zapraszanych na posiedzenia przedstawicieli najpierw KEJN, a potem KEN prezentowano postulaty o konieczności stabilizacji reguł ewaluacji, zgłoszono również słowa krytyki do nowych list wydawnictw zaproponowanych przez ministerstwo. Podczas pierwszego w historii KRUP wspólnego posiedzenia UKN i UKK omówiono zasady funkcjonowania szkół doktorskich na klasycznych uniwersytetach w Polsce. Jednym z ważnych tematów, który przewijał się przez obrady UKF i KRUP po uchwaleniu Konstytucji dla Nauki był udział uczelni w przygotowaniu projektu rozporządzenia MNiSW w sprawie sposobu podziału subwencji. W tej sprawie komisja na różnych etapach procedowania rozporządzenia przyjęła trzykrotnie stanowisko, które – podobnie jak poprzednie – za pośrednictwem przewodniczącego KRUP trafiły na obrady KRASP i do ministerstwa. Swój istotny udział w dostosowaniu użytkowanych przez uczelnie wyższe systemów informatycznych do wymogów nowej ustawy, w tym przede wszystkim Uniwersyteckiego Systemu Obsługi Studentów (USOS; m.in. podstawowe narzędzie do przekazywania danych z uczelni do systemu POLon), miało powołane przez KRUP w 2001 r., jako wspólna jednostka uniwersytetów, Międzyuniwersyteckie Centrum Informatyzacji (MUCI), którego dyrektorem jest prof. Marek Kręglewski z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Wszystkie wprowadzone w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce zmiany mają poważne konsekwencje dla funkcjonowania uczelni, w szczególności dotyczy to autonomii organizacyjnej, która pozwoliła uczelniom na dostosowanie struktur do własnych koncepcji. Rezultatem jest zróżnicowanie struktur organizacyjnych, także wśród uniwersytetów. Oprócz autonomii organizacyjnej istotna jest autonomia finansowa, przejawiająca się przede wszystkim w większej swobodzie wydatkowania przekazywanych z budżetu MNiSW środków finansowych przeznaczonych na realizację zadań uczelni w formie subwencji. Niestety w niewielkim stopniu zmiany wprowadzone przez Ustawę 2.0 dotyczyły wzmocnienia finansowego systemu szkolnictwa wyższego i nauki, co było jednym z głównych postulatów dotyczących reformy, traktowanym jako bez mała warunek sine qua non jej powodzenia. Wpływają na taką ocenę przede wszystkim zauważalne problemy w wyraźnym zwiększaniu nakładów na naukę i szkolnictwo wyższe oraz nie do końca jasne i precyzyjnie ustalone szczegółowe zasady przeprowadzania ewaluacji. Jej wynik ma dla uczelni podstawowe znaczenie ze względu na konsekwencje oceny dla finansów uczelni, uprawnień do nadawania stopni naukowych, samodzielności w kształtowaniu programów studiów. Brak jasności założeń i zasad przeprowadzenia procesu ewaluacji skutkuje wątpliwościami, czy jej wyniki będą w sposób prawidłowy odzwierciedlać rzeczywistą jakość badań naukowych i potencjał naukowy poszczególnych dyscyplin.
W obecnej kadencji mieliśmy także okazję świętować jubileusz 30-lecia założenia KRUP, najstarszej organizacji zrzeszającej rektorów polskich uczelni. Z tej okazji, dokładnie w 30 rocznicę pierwszego posiedzenia KRUP, na Uniwersytecie Łódzkim zostało zorganizowane specjalne, jubileuszowe posiedzenie KRUP. Przewodniczący wystosował specjalne zaproszenie do wszystkich swoich poprzedników na tym stanowisku. Podczas panelu dyskusyjnego profesorowie Michał Seweryński i Marian Harasimiuk podzielili się swoimi wspomnieniami i przemyśleniami na temat roli KRUP w systemie szkolnictwa wyższego w Polsce. W uznaniu zasług dla polskiego szkolnictwa wyższego przewodniczący KRUP wręczył znakomitym gościom okolicznościowe medale oraz dyplomy. Prace nad książką o 30 latach działalności zrzeszenia rektorów uniwersytetów polskich dobiegają końca. Jeszcze w tym roku monografia powinna zostać wydana przez Wydawnictwo UJ.
Rektorzy uczelni członkowskich mieli także okazję wspólnie świętować jubileusze: w 2018 r. 100-lecie założenia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w 2019 r. 10-lecie podniesienia Papieskiej Akademii Teologicznej im. Jana Pawła II do rangi Uniwersytetu Papieskiego oraz 100-lecie powstania Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Z powodu epidemii koronawirusa odwołane zostały uroczystości jubileuszu 50-lecia założenia Uniwersytetu Gdańskiego.
W początkowych miesiącach 2020 roku Europa, a potem cały świat stanęły w obliczu epidemii koronawirusa SRS-Cov-2, rozprzestrzenionego w błyskawicznym tempie i ze śmiertelnymi konsekwencjami z Chin. W związku z wprowadzeniem stanu epidemicznego etc. UKK koordynowała niektóre procesy inicjujące upowszechnienie kształcenia na odległość, brała także udział w konsultacjach dotyczących zmian w przepisach, które uwzględniając nowe ograniczenia, umożliwiają korzystanie z rozwiązań alternatywnych, począwszy od upowszechnienia formy elektronicznej dla obiegu dokumentów w procesie rekrutacji na studia oraz dyplomowania. Ponadto UKK KRUP wystąpiła do ministra nauki i szkolnictwa wyższego w sprawie udzielenia dodatkowego, materialnego wsparcia dla studentów i doktorantów, a także dla uczelni, które samodzielnie w okresie marzec – maj 2020 r. podjęły takie działania, by ograniczyć po stronie studentów i doktorantów negatywne następstwa finansowe spowodowane epidemią wirusa COVID-19.
W związku z utrzymywaniem się stanu epidemii Prezydium KRUP zdecydowało o zorganizowaniu po raz pierwszy w ponad 30-letniej historii posiedzenia w trybie zdalnym, które odbyło się 6 maja 2020 r. przy pełnej frekwencji uczestników reprezentujących wszystkie uczelnie członkowskie KRUP. Dyskutowano o aktualnej sytuacji uczelni w związku z pandemią Covid-19. Przewodniczący, który z ramienia KRUP jest członkiem Zespołu Kryzysowego dla Szkolnictwa Wyższego, powołanego jeszcze przez ówczesnego ministra dr. Jarosława Gowina, przedstawił stanowisko Zespołu i rekomendacje odnośnie do sposobu funkcjonowania uczelni w tym szczególnie trudnym dla uczelni czasie (zajęcia on-line, egzaminowanie, studenci zagraniczni, prowadzenie badań, zagadnienie wiarygodności testów identyfikujących zakażenie wirusem oraz przejście choroby, problem rekrutacji etc., problem funkcjonowania uczelni w zmienionych warunkach w I semestrze roku akademickiego 2020/2021). Szczególnie ostatnie z zagadnień wzbudziło duże zainteresowanie uczestników. W dyskusji analizowano, jak należy się w tej nowej sytuacji przygotować do nowego roku akademickiego, gdyż za to przecież odpowiadamy i pragniemy się z naszych obowiązków wobec społeczeństwa oraz naszych studentów i pracowników jak najlepiej wywiązać. Ale to już są wyzwania, jakie czekają KRUP w kolejnej, dziesiątej kadencji w latach 2020-2024.
Opracowanie: Piotr Laidler i Katarzyna Frankowicz
