25 lat samodzielności

Fot. UwB

Uniwersytet w Białymstoku został utworzony w 1997 roku w wyniku przekształcenia Filii Uniwersytetu Warszawskiego. Był wówczas trzynastym uniwersytetem klasycznym w Polsce. Filia UW istniała w Białymstoku od 1968 roku. Wcześniej działała tu Wyższa Szkoła Nauczycielska – trzyletnie studium zawodowe, składające się z wydziałów: Humanistycznego, Matematyczno-Przyrodniczego i Nauczania Początkowego. 31 sierpnia 1968 połączono ją z Zawodowym Studium Administracji, które było oddziałem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. W ten sposób powstała Filia UW.

Gdy w 1997 Uniwersytet w Białymstoku inaugurował swój pierwszy rok akademicki – rektorem został prof. Adam Jamróz, prawnik, który niedawno otrzymał doktorat honorowy UwB – jego strukturę tworzyło 6 wydziałów: Humanistyczny, Biologiczno-Chemiczny, Matematyczno-Fizyczny, Ekonomiczny, Prawa oraz Pedagogiki i Psychologii. Jednostki uniwersyteckie doktoryzowały w zakresie ekonomii, historii, prawa, pedagogiki i fizyki, a Wydział Prawa miał uprawnienia habilitacyjne. Nadal funkcjonowało w strukturze uniwersytetu Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, które kształciło nauczycieli jęz. angielskiego i francuskiego. Na 10 kierunkach i wspomnianych 2 specjalnościach językowych kształciło się prawie 11,5 tys. studentów studiów dziennych i zaocznych, a oprócz tego ponad 600 studentów eksternistycznych, ponad 200 na studiach wieczorowych i ponad 700 na podyplomowych. W sumie było to ok. 13 tys. osób. Uczelnia zatrudniała wówczas 704 nauczycieli akademickich.

Obecnie strukturę Uniwersytetu w Białymstoku tworzy 15 jednostek podstawowych. Dziewięć to wydziały: Biologii, Chemii, Ekonomii i Finansów, Filologiczny, Fizyki, Historii i Stosunków Międzynarodowych, Matematyki, Nauk o Edukacji oraz Prawa. Kolejne 5 to instytuty: Filozofii, Informatyki, Socjologii, Studiów Kulturowych oraz Zarządzania. Uniwersytet od 2007 r. ma zagraniczną Filię w Wilnie, która funkcjonuje jako Wydział Ekonomiczno-Informatyczny. Pełni bardzo ważną funkcję z punktu widzenia Polaków na Litwie, a zapewne także polskiej polityki zagranicznej w obszarze nauki i kształcenia wyższego. Unikalnymi jednostkami w strukturze UwB są dwie samodzielne katedry: Teologii Prawosławnej i Teologii Katolickiej – to charakterystyczne dla regionu, w którym funkcjonują obok siebie dwa wyznania.

Uniwersytet w Białymstoku zatrudnia 1297 osób, w tym 793 nauczycieli akademickich i 504 pracowników administracji i obsługi. W grupie nauczycieli akademickich jest 80 profesorów tytularnych, 202 doktorów habilitowanych, 380 doktorów i 131 magistrów.

Dotychczas (przed obecną kategoryzacją) uniwersytet posiadał 11 uprawnień do doktoryzowania i 7 do habilitowania w 3 dziedzinach nauki. W dziedzinie nauk społecznych UwB może doktoryzować w zakresie ekonomii i finansów, nauk prawnych, nauk socjologicznych i pedagogiki oraz habilitować w zakresie nauk prawnych, ekonomii i finansów oraz pedagogiki. W dziedzinie nauk humanistycznych uczelnia doktoryzuje w zakresie filozofii, historii, literaturoznawstwa i językoznawstwa, a habilituje w zakresie historii. W dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych UwB doktoryzuje i habilituje w zakresie nauk: biologicznych, chemicznych i fizycznych.

Pracownicy UwB uzyskali od 2011 r. (do marca 2022) 178 grantów NCN o wartości 54,6 mln zł, uczelnia jest regionalnym liderem w ich pozyskiwaniu.

Na Uniwersytecie w Białymstoku realizowane są także m.in. granty NPRH (aktualnie 5), NCBR, z programu Horyzont 2020, czy finansowane przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej. Językoznawcy i literaturoznawcy z UwB otrzymali czteroletni grant o wartości 8,8 mln zł z programu „Regionalna Inicjatywa Doskonałości”. Ogromne sukcesy odnosi zespół fizyka, prof. Andrzeja Stupakiewicza, który pracuje nad zimnym ultraszybkim zapisem informacji – wielokrotnie przyspiesza on ten proces i redukuje do minimum straty energii, a także ilość wytwarzanego ciepła. Wyniki prac zostały opublikowane w najbardziej prestiżowych magazynach naukowych; doceniły je też organizacje międzynarodowe, które zaprosiły białostockich badaczy do konsorcjów naukowo-technologicznych z udziałem światowych potentatów, jak NXP Semiconductors, Hitachi Cambridge, Thales. Od kilku lat uniwersytet jest odnotowywany w międzynarodowych rankingach: QS World University Rankings, Center for World University Rankings (CWUR), Global Ranking of Academic Subjects – GRAS (w dyscyplinie fizyka).

Na Uniwersytecie w Białymstoku kształci się obecnie (na koniec 2021 r.) 8408 studentów, w tym 6265 na studiach stacjonarnych i 2143 na niestacjonarnych. Na stacjonarnych 3692 osób kształci się na I stopniu, 1204 na jednolitych studiach magisterskich, a 1369 na studiach II stopnia. Na niestacjonarnych jest 1028 studentów I stopnia, 325 na jednolitych studiach magisterskich i 790 na studiach II stopnia. Większość studentów to kobiety – jest ich 5,7 tys. Doktoraty w UwB przygotowuje 281 osób (rok 2021). W trzech szkołach doktorskich UwB jest 99 doktorantów, a na studiach doktoranckich 182 (dane na koniec 2021 r.). Ponadto z kursów podyplomowych na UwB korzysta 426 słuchaczy. Na UwB studiuje ponad 400 zagranicznych studentów. Uczelnia uczestniczy w programie Erasmus+ i ma podpisanych blisko 300 umów ze szkołami wyższymi w krajach UE. Ma też ponad 100 umów dwustronnych, w tym z uczelniami spoza Europy. Uczelnia oferuje 38 kierunków kształcenia w Polsce (a dodatkowo na filologii 10 modułów specjalizacyjnych) i 3 na Litwie. Kierunek prawo otrzymał od Prezydium Polskiej Komisji Akredytacyjnej Certyfikat Doskonałości Kształcenia.

W Terenowej Stacji Naukowo-Dydaktycznej UwB w Gugnach na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego badania prowadzą nie tylko naukowcy i studenci z UwB, ale też wielu uczonych z zagranicy. Fot. UwB

Rozwój uniwersytetu gwarantuje przede wszystkim jego kadra akademicka, ale ważne jest też zaplecze, a to w przypadku UwB jest znakomite i co ważne – perspektywiczne. Na działce o powierzchni 30 ha, położonej poza centrum miasta i otoczonej lasem, stanęło dotychczas kilka budynków, głównie dla jednostek nauk ścisłych i przyrodniczych, ale także Uniwersyteckiego Centrum Obliczeniowego, Uniwersyteckiego Centrum Kultury, Planetarium i Obserwatorium oraz biblioteki. Skomponowane wokół Placu Syntezy Nauk oraz Placu Słonecznego, zajęły one do tej pory około 10 ha. Reszta wciąż czeka na zagospodarowanie. Kilka obiektów zlokalizowanych jest na sąsiadującym z kampusem głównym tzw. małym kampusie. Już wkrótce poza kampusem pozostanie tylko Wydział Prawa, na razie nie ma planów budowy nowej siedziby dla tej jednostki.

Zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej im. Jerzego Giedroycia liczą ponad 600 tys. woluminów i jednostek bibliotecznych. Jest to ponad 455 tys. druków zwartych, 129 tys. woluminów czasopism i 16 tys. woluminów i jednostek zbiorów specjalnych.

Na UwB działa aktywnie ponad 60 kół naukowych i organizacji studenckich. Dzięki nim studenci mogą rozwijać swoje pasje naukowe, społeczne, sportowe, a nawet… wędkarskie. W Uniwersyteckim Centrum Kultury organizowane są spektakle, koncerty, spotkania autorskie, wystawy czy warsztaty. Na UwB działają trzy studenckie teatry (StuKoT, Teatr Bez nazwy, Teatr Sedno), dwie galerie (Galeria Nowe Skrzydło, Biuro Wystaw Kulturoznawczych). Od 45 lat koncertuje z sukcesami Chór Akademicki, a od niedawna – skupiający studentów, absolwentów i przyjaciół uczelni UwBand.

Więcej o Uniwersytecie w Białymstoku w rozmowie z prof. Robertem Ciborowskim, rektorem UwB.