Wsparcie dla Ukraińców

Jak szacuje prof. Jerzy Duszyński, prezes PAN, spośród 35 tysięcy ukraińskich naukowców, którzy pracowali w swojej ojczyźnie przed wojną, około 3–6 tys. przybyło do naszego kraju po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji. Część z nich znalazła już w Polsce nowe miejsce pracy.

Z programów wsparcia oferowanych przez Polską Akademię Nauk skorzystało dotąd 189 badaczek i badaczy. Pierwszy, we współpracy z Narodową Akademią Nauk Ukrainy (NANU), uruchomiono już na początku marca. O trzymiesięczne pobyty naukowe w instytutach PAN starało się 117 osób, z których 64 otrzymały dofinansowanie (część wniosków nie spełniała warunków formalnych, inne były wycofywane w związku z uzyskaniem przez Ukraińców funduszy z innych źródeł). Wsparcie obejmuje koszt podróży do Polski (jednorazowo do 1500 zł) oraz wyżywienie i zakwaterowanie (5 tys. zł miesięcznie).

Drugi program, realizowany wraz z Narodową Akademią Nauk Stanów Zjednoczonych (NAS), spotkał się z jeszcze większym zainteresowaniem. Ze 133 złożonych wniosków akceptację uzyskało 125. Beneficjenci otrzymają łącznie na cały kwartał do 4100 dolarów, w tym za pierwszy miesiąc do 1700 USD, za kolejne dwa do 2400 USD, a w przypadku przedłużenia pobytu do 1200 USD za każdy następny.

Jak podkreśla dr Anna Plater Zyberk, dyrektor Biura Współpracy z Zagranicą PAN, ukraińscy badacze tymczasowo przebywający w polskich instytutach zachowują afiliacje swoich macierzystych jednostek naukowych. W przeważającej liczbie wywodzą się z instytutów NANU. Najliczniej reprezentowane są nauki społeczne i humanistyczne (w tym ekonomiczne, polityczne i prawne) – 86 osób, fizyka – 21 i chemia – 14. Ukraińcy trafili m.in. do Instytutu Slawistyki PAN (17), Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN (13), Instytutu Studiów Politycznych PAN (9), Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN (8) oraz Instytutu Fizyki PAN (7).

– Obecnie kończymy podpisywanie umów o współpracę na rzecz ukraińskich badaczy z Leopoldiną, Elsevierem i tajwańskim National Cheng Kung University. W tym ostatnim przypadku planowane jest przyznanie 20 stypendiów dla najwybitniejszych ukraińskich badaczy, którzy swoje badania realizować będą w jednostkach naukowych PAN lub w polskich uniwersytetach współpracujących z Tajwańczykami. Te stypendia mają umożliwić zaproszenie do współpracy także studentów lub doktorantów z Ukrainy, z którymi główni beneficjenci finansowania będą współpracować podczas swoich pobytów w Polsce. Taka forma wsparcia umożliwi chociaż częściową kontynuację prac badawczych prowadzonych w ramach zespołów, które funkcjonowały w Ukrainie przed wybuchem wojny – tłumaczy dr Anna Plater-Zyberk.

Specjalny program rozstrzygnęło Narodowe Centrum Nauki. Skierowany był do Ukraińców oraz wszystkich innych badaczek i badaczy, bez względu na obywatelstwo, którzy schronili się w Polsce. NCN sfinansuje ich roczny pobyt w polskich ośrodkach, zapewniając środki na wynagrodzenia (100 tys. zł) i badania (do 30 tys. zł). Budżet programu obejmującego zarówno badania podstawowe, jak i aplikacyjne, wynosi 6 mln zł.

Do składania wniosków uprawnione były uczelnie i inne jednostki naukowe. Od 28 marca do 26 kwietnia, gdy prowadzony był nabór, wpłynęło 213 wniosków (157 od badaczek i 56 od badaczy): 103 z nauk humanistycznych i społecznych, 72 z nauk ścisłych i technicznych oraz 38 z nauk o Ziemi. W wyniku oceny dokonanej przez koordynatorów NCN wyłoniono 51 beneficjentów (38 badaczek i 13 badaczy), którzy znajdą zatrudnienie w Polsce. Największą grupę (19 osób) stanowią reprezentanci nauk o Ziemi. Oprócz nich jest 17 przedstawicieli nauk ścisłych i technicznych oraz 15 prowadzących badania humanistyczne i społeczne. To głównie mieszkańcy Kijowa (ze stolicy przyjechało lub przyjedzie ponad 30 osób), Charkowa i Lwowa, ale także m.in. Odessy, Ługańska i Sum.

– Grono instytucji goszczących liczy 38 uczelni i instytutów, w większości z Warszawy, Krakowa, Wrocławia i Lublina, ale także z mniejszych ośrodków, jak Opole, Olsztyn czy Zabrze. Niemal połowa laureatów konkursu pracowała dotąd w Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Trafią do instytutów PAN – informuje Anna Korzekwa-Józefowicz, rzeczniczka NCN.

Najwięcej laureatów będzie kontynuować swoje badania w Instytucie Agrofizyki im. Bohdana Dobrzańskiego PAN w Lublinie, Uniwersytecie Gdańskim i Instytucie Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych im. Włodzimierza Trzebiatowskiego PAN we Wrocławiu (po 3). Po dwóch naukowców znajdzie się w: Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN, Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN oraz uniwersytetach: Opolskim, Jagiellońskim, Rzeszowskim, Przyrodniczym w Lublinie i Ekonomicznym w Krakowie.

Naukowców zza wschodniej granicy przyjmie też Uniwersytet Łódzki. Konkurs, w którym zaoferowano stypendia na okres 3–6 miesięcy, był odpowiedzią na apel ukraińskich uniwersytetów o wsparcie dla tamtejszego środowiska akademickiego. Nabór trwał w drugiej połowie marca, wpłynęło blisko 50 zgłoszeń. Wyłoniono 28 stypendystów, których łódzka uczelnia przyjmie do pracy na dziewięciu (z dwunastu) wydziałach. Najwięcej, bo aż 6 osób, trafi na Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, dwóch mniej wzmocni Wydział Biologii i Ochrony Środowiska. Ponadto pojawią się na wydziałach: Filozoficzno-Historycznym (3), Prawa i Administracji (3), Nauk o Wychowaniu (2), Zarządzania (4), Filologicznym (3), Nauk Geograficznych (2) oraz Chemii (1). Ich stypendia zostały sfinansowane ze zwiększonej o 2% subwencji dla Uniwersytetu Łódzkiego za udział w konkursie Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza. Profesor otrzyma co miesiąc 7200 zł brutto, dr hab. – 5600 zł, dr – 5000 zł, zaś młody naukowiec – 4500 zł.

Ponad 70 zgłoszeń wpłynęło do rozpatrzenia w pierwszym konkursie Programu Współpracy Polsko-Ukraińskiej, który został zainicjowany przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej. W tym roku FNP planuje sfinansować do 6 projektów, realizowanych przez pary naukowców z Polski i Ukrainy w zakresie nauk humanistycznych i społecznych. Roczny budżet jednego przedsięwzięcia określono na 268 800 zł. Obejmuje on zarówno środki na pokrycie wynagrodzenia dwóch wnioskodawców, jak i kosztów związanych z prowadzeniem badań (np. sprzęt, podróże, dostęp do baz danych, archiwów, tłumaczenia, promocję, wynagrodzenia dla studentów, etc.). Trwa ocena formalna nadesłanych aplikacji.

Ponad 23,3 mln zł skierowała do 98 uczelni i instytutów Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej, koordynująca program „Solidarni z Ukrainą”. To środki na zapewnienie ciągłości kształcenia studentów i doktorantów, którzy po 24 lutego pojawili się w Polsce jako wojenni uciekinierzy, i którym uniemożliwiono studia czy prowadzenie prac naukowych w ich ojczyźnie. Finansowanie otrzymała każda z aplikujących jednostek. Pieniądze pochodzą z budżetów dwóch resortów. Ponad 19 mln zł trafiło do uczelni, nad którymi nadzór sprawuje Ministerstwo Edukacji i Nauki, zaś 4,28 mln zł do podmiotów nadzorowanych przez Ministerstwo Zdrowia. Na podstawie deklaracji złożonych przez wnioskodawców szacuje się, że środki te pozwolą na kształcenie 1947 osób, które będą mogły kontynuować naukę, przygotować rozprawę doktorską, odbyć kursy językowe lub przygotowawcze.