Horyzontalny bilans

W połowie ubiegłego roku ruszyły pierwsze konkursy w programie Horyzont Europa. To największy w historii europejski program wspierający badania naukowe i innowacje. Jego budżet na lata 2021–2027 wynosi ponad 95 mld euro. W poprzedniej perspektywie finansowej (2014–2020) w programie ramowym Horyzont 2020 polskie podmioty otrzymały w 877 konkursach w sumie 748,01 mln euro. Stanowi to 1/5 środków, jakie trafiły do 13 państw członkowskich UE przystępujących do Wspólnoty wraz z Polską (2004 r.) i w kolejnych latach. Z kolei na tle całej UE nasz udział wyniósł 1,21%, podczas, gdy wkład jest wielokrotnie większy. Program Horyzont 2020 polscy naukowcy i przedsiębiorcy zamknęli na 15 miejscu wśród wszystkich beneficjentów ze 176 krajów, zostając liderem w grupie UE13.

Wskaźnik sukcesu polskich beneficjentów w H2020 wynosi 13,86%. Jest niższy od średniej europejskiej (15,96%) i nieznacznie wyższy od osiągniętego przez nowe państwa członkowskie (13,64%). Pomimo stosunkowo dużego zaangażowania „nowej trzynastki” przy składaniu wniosków (10,01% wszystkich uczestnictw), wynik końcowy finansowego udziału w realizowanych projektach jest bardzo niski – 5,80%. Polskie podmioty uczestniczyły w 20 537 wnioskach na łączną kwotę 8,2 mld euro. Do finansowania skierowano 2846 projektów z udziałem naszych naukowców. W realizacji tych projektów brały (lub wciąż jeszcze biorą) udział 894 polskie instytucje.

Polska koordynuje 333 (1,03%) projekty H2020, we wszystkich 33 obszarach tematycznych programu. Najwięcej, bo aż 82 (24,62%) koordynacje przypadają na działania Marie Skłodowska Curie Action, 66 (19,82%) to prowadzone głównie przez małe i średnie przedsiębiorstwa projekty INNOSUPSME – Innowacje w MŚP, 34 (10,21%) – projekty ICT – Technologii informacyjnych i komunikacyjnych, 30 (9,01%) to najbardziej prestiżowe granty naukowe European Research Council, 19 (5,71%) – projekty typu Twinning.

Mimo że największe dofinansowanie w programie zdobyły instytuty badawcze i instytuty PAN (ich udział w budżecie UE13 wynosi 27,05%, a w całej UE 1,35%), to jeśli chodzi o liczbę koordynowanych projektów prym wiodą uczelnie. Są one liderami 117 projektów, zdecydowanie dystansując instytuty – 64. Pierwsze miejsce wśród polskich jednostek naukowych zajmuje Uniwersytet Warszawski, który bierze udział w 121 projektach, z czego w 26 jako koordynator. Ogółem naukowcy UW pozyskali ponad 39 mln euro, co stanowi 5,26% środków, jakie przypadły Polsce w H2020 i 18,97% budżetu polskich uczelni w tym programie. W pierwszej dziesiątce zestawienia krajowych instytucji znalazły się jeszcze dwie krakowskie szkoły wyższe: Akademia Górniczo-Hutnicza (17,8 mln euro, 61 przedsięwzięć, 3 koordynacje) i Uniwersytet Jagielloński (17,3 mln euro/66/9) oraz Politechnika Warszawska (14,4 mln euro/58/5).

Wśród instytutów bryluje Instytut Chemii Bioorganicznej PAN z dofinansowaniem w wysokości 34 mln euro (4,64%). Stanowi to aż 15,93% w budżecie, jaki przypadł wszystkim tego typu jednostkom. Badacze z IChB PAN realizują 82 projekty, w tym 5 koordynują. W czołówce są jeszcze dwa instytuty: Narodowe Centrum Badań Jądrowych (18,8 mln euro, 31 projektów, 6 koordynacji) oraz Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN (13 mln euro/8/5).

W obszarze administracji publicznej zdecydowany prym wiodą Narodowe Centrum Nauki i Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, którym łącznie przypadło ponad 55% środków pozyskanych przez tę grupę organizacji. Dofinansowanie polskiej administracji stanowi 24,67% środków uzyskanych przez UE13, a udział tych podmiotów w całym budżecie programu wynosi 2,92%.

Spośród krajów, z którymi współpracują polskie instytucje w projektach H2020, najwięcej przedsięwzięć realizowanych jest wspólnie z instytucjami z Niemiec (1297), Włoch (1184) i Hiszpanii (1150). Liderem pod tym względem jest niemiecki Instytut Fraunhofera, który jest partnerem w 82 projektach z udziałem Polaków.

Polska bierze udział w 33 z 38 obszarów tematycznych H2020, jednak większość (ponad 51%) zdobytego dofinansowania przypada na 6 z nich: 16,29% – ICT (Technologie informacyjne i komunikacyjne), 11,17% – MSCA (Działania Marii Skłodowskiej-Curie), 6,43% – ERC, 6,20% – ENERGY (Bezpieczna, czysta i efektywna energia), 5,86% – INFRA (Infrastruktura badawcza), 5,46% – TPT (Inteligentny, zielony i zintegrowany transport).

Filar Doskonała baza naukowa (Excellent Science) jest trzecim z największą skutecznością w pozyskiwaniu przez polskich beneficjentów funduszy z H2020 (po Wyzwaniach Społecznych i Wiodącej Pozycji w Przemyśle). Suma 197,13 mln euro stanowi 26,5% całkowitego budżetu przypadającego Polsce. Polskie jednostki (214) stanowią dość liczną grupę na tle UE13 – aż 21,42% uczestników w tym gronie. Realizują one 474 projekty (116 jako liderzy), co oznacza, że prawie co trzeci przyznany nowym państwom członkowskim trafił do Polski.

Celem tego filaru było wzmocnienie jakości bazy naukowej UE i podniesienie konkurencyjności badań naukowych i innowacji Unii Europejskiej w skali globalnej. Obejmuje takie przedsięwzięcia, jak m.in. MSCA, INFRA, ERC. Okazuje się, że najmniej skorzystaliśmy z ERC. Kwota 48,1 mln euro, którą otrzymaliśmy na 31 grantów (29 w roli lidera), stanowi zaledwie 0,42% budżetu skierowanego na te konkursy. Nieco lepiej jest w MSCA (255 projektów, 81 koordynacji), gdzie pozyskaliśmy 83,5 mln euro, tj. 1,39% środków z tego przedsięwzięcia. Najlepsze procentowo wyniki finansowe osiągnęliśmy w INFRA, skąd do Polski popłynęło 43,8 mln euro (132 projekty, 2 koordynacje), czyli 2% budżetu przeznaczonego na ten obszar.

W Excellent Science polskie zespoły złożyły najwięcej wniosków ze wszystkich krajów UE13 (22%) i osiągnęły taki sam wynik uczestnictwa. Ze wszystkich krajów Wspólnoty państwa UE13 najwięcej wniosków złożyły w obszarze Infrastruktury badawcze, równocześnie osiągając największy udział w uczestnictwach – 13%. Polskie podmioty (głównie uniwersytety i instytuty badawcze z dobrym zapleczem, które można udostępniać na arenie międzynarodowej, np. Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe afiliowane przy IChB PAN, Centrum Badań Kosmicznych czy NCBJ) złożyły 24% wszystkich wniosków nadesłanych z UE13 i pozyskały 21% uczestnictw w projektach. Największą aktywnością wykazaliśmy się jednak w staraniach o granty ERC. Co czwarty wniosek z UE13 pochodził z Polski, a nasze granty stanowią 15% wszystkich pozyskanych przez „nową trzynastkę”.

Liderem w tym filarze jest UW, który zdobył 14,08% polskiego budżetu (28,8 mln euro), koordynując (21) i uczestnicząc w największej liczbie projektów (63). Pod względem dofinansowania tuż za nim plasują się IChB PAN (22,5 mln euro) oraz NCN (16,2 mln euro).

W filarze Wyzwania Społeczne (Societal Challenges), który stanowi 32,82% polskiego budżetu (244,25 mln euro), uczestniczy 512 podmiotów, które realizują 859 projektów. Wśród organizacji realizujących projekty główną grupę stanowią instytuty. Liderem jest Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Lotnictwa (7,6 mln euro).

Z kolei w Wiodącej Pozycji w Przemyśle (Industrial Leadership) 323 polskie instytucje biorą udział w 471 projektach opiewających na sumę 215,67 mln euro. Z podmiotów naukowych na czele są: IChB PAN (8 mln euro), Polska Agencja Kosmiczna (6,4 mln euro; PAK jest klasyfikowana w UE jako podmiot naukowy, choć w kraju pełni inną funkcję), Politechnika Warszawska (4,4 mln euro).