Kaszubskie ogniwo

Instytut Kaszubski wciąż pracuje na rzecz już nie podtrzymania, lecz rozwoju kultury, czyli języka i literatury Kaszubów. Środowisko kaszubologów, składające się głównie z filologów, historyków, kulturoznawców, skupia się głównie w Gdańsku i Słupsku. Ma swojego lidera w osobie prof. Józefa Borzyszkowskiego. Tym razem ten zasłużony dla nauk humanistycznych o Pomorzu uczony i działacz doprowadził do opublikowania XIV tomu w serii „Biblioteka Pisarzy Kaszubskich”. Twórczość liryczna Stanisława Pestki zawiera reprinty jego książek poetyckich, który podpisywał geonimem Jan Zbrzyca. Te same wiersze są podane po raz drugi w pisowni znormalizowanej (według postanowień Rady Języka Kaszubskiego). Do liryki uprawianej po kaszubsku dodane są dwa utwory prozą oraz cztery przekłady (wśród nich jest skaszubszczony wiersz Juliana Przybosia).

Część literacką poprzedza obszerny trzyczęściowy wstęp o biografii, poezji oraz jej języku. Artykuł Borzyszkowskiego Stanisław Pestka – Jan Zbrzyca (1929-2015). Szkic do portretu dziennikarza – publicysty, działacza, poety i pisarza kaszubskiego jest chronologicznym uporządkowaniem faktografii wypełniającej bieg życia twórcy. Żaden z opisanych okresów nie został ponad miarę uprzywilejowany. Historyk dostrzega w biografii Pestki epizody niezbadane, postuluje rozpoznanie jego pierwszych prób dziennikarskich z lat pięćdziesiątych XX w. Szkic Borzyszkowskiego, napisany ze znawstwem i pasją, przybrał kształt przewodnika po życiu i twórczości Pestki, którego dorobek jest istotnym ogniwem rozwojowym w dziejach kultury i literatury Kaszubów.

Artykuł Adeli Kuik-Kalinowskiej W kaszubskim mateczniku. Stanisław Pestka – poeta kultury, filozof i wizjoner jest wielowątkowy. Literaturoznawczyni wypunktowuje węzłowe kwestie artystyczno-językowe oraz problematykę przetwarzania w wierszach przez Pestkę już nie tylko autobiografii i motywów lokalnych, lecz także tradycji antycznej, wątków literatury polskiej i powszechnej. Kuik-Kalinowska przedstawia sposoby i kierunki wzbogacania przez poetę kaszubszczyzny. Pokazuje też intertekstualizm jego utworów, ich związek z literaturą europejską. Śledzi, jak Pestka wpisywał kaszubską kulturę w śródziemnomorski krąg kulturowy, a rodzimą naturę w przestrzeń sensów uniwersalnych. Nie ma wątpliwości, że w tej twórczości nastąpiło połączenie „tradycji lirycznej młodokaszubów” ze współczesnością. Poeta nie tracił więzi „z ludowymi i prasłowiańskimi korzeniami literatury kaszubskiej”.

Godną podniesienia sprawą jest to, że autorka referuje i komentuje poezję Jana Zbrzycy w trybie ewolucyjnym. Jego każda książka poetycka jest zamknięciem kolejnego okresu artystyczno-filozoficznego dojrzewania. Polegało ono również na stałym poszerzaniu się geografii poetyckiej Pestki. Ale, jak dowodzi Kuik-Kalinowska, jego podróże odbywały się zarówno w przestrzeni, jak i w czasie. Czytamy na przykład: „Pestka wychodzi z najmniejszej geograficznie i lokalnie cząstki Kaszub – to jest z miejscowości Rolbik, by dalej zagłębić się w polską kulturę, następnie odnieść się do prehistorii Słowiańszczyzny i jej wielu plemion, a zwłaszcza do słynnego w przeszłości dla szczepu kaszubskiego miejsca nad Bałtykiem, to jest Arkony”. W wierszach Pestka „na nowo odczytał wartości kultury europejskiej, słowiańskiej, a nawet amerykańskiej przez pryzmat tradycji rodzimej, kaszubskiej”.

Bożena Ugowska porządkuje i uszczegóławia wiedzę o „cechach języka poezji” Jana Zbrzycy, w którego kształtowaniu podstawową rolę odegrała wyniesiona z południowych Kaszub w okresie dzieciństwa „kaszubszczyzna domowa”, czyli dialekt zaborski. A mimo to Pestka doskonalił swoją macierzystą mowę, aby nie traciła więzi ze współczesnością.

Stanisław PESTKA, Twórczość liryczna, oprac. Józef Borzyszkowski, Adela Kuik-Kalinowska, Bożena Ugowska, Instytut Kaszubski, Gdańsk 2020, seria: Biblioteka Pisarzy Kaszubskich.