Zbigniew Chojnowski
Książka utrwala biografie i dorobek trojga uczonych. Ich aktywność naukowa, organizacyjna i dydaktyczna położyła fundamenty pod białostockie środowisko filologiczne. Od roku 1968 istniała Filia Uniwersytetu Warszawskiego, która przekształciła się w 1997 w Uniwersytet w Białymstoku. Elżbieta Feliksiak (1937–2015), Halina Krukowska (1937–2019) oraz Bogusław Nowowiejski (1954–2019) zostali upamiętnieni jako nietuzinkowe osobowości obserwowane w codziennym działaniu, a także jako wybitni badacze i liderzy życia naukowego białostockich humanistów.
W tomie wypowiadają się koleżanki, koledzy, uczniowie, słowem kontynuatorzy twórców białostockiego środowiska humanistycznego. Pisanie o ich genealogii, dorobku oraz charakterach, zainteresowaniach nie tylko naukowych stało się dla współautorów tomu pretekstem do myślenia o sensie filologii. Nasunęły się im refleksje metametodologiczne, historycznoliterackie czy antropologiczne. Na przykład o prof. Elżbiecie Feliksiak czytamy: „mniej informowała o zjawiskach istotnych z punktu widzenia współczesnych metodologii i praktyk krytycznych, więcej problematyzowała”. W tle losów bohaterów książki uwidaczniają się mroczne dzieje XX wieku, które wyjaśniają, a przynajmniej przybliżają uwarunkowania formujące starsze pokolenie białostockich filologów. Wpłynęli niewątpliwie na to, że ich następcy zajmują się literaturą i językiem regionów oraz krajów nieodległych (Litwy, Białorusi, Łotwy, Ukrainy i innych).
Opracowanie zawiera mnóstwo trafnych uwag o ważkich i ulotnych zdarzeniach, które określiły specyfikę białostockiego zarówno literaturoznawstwa, jak i językoznawstwa. Szkice pisane są z perspektywy badaczy, którzy przejęli od swoich mistrzów przekonanie, że bycie humanistą wymaga pasji, kompetencji moralnych, szerokich horyzontów oraz pewnego stanu ducha i umysłu. W osobach zmarłych profesorów znajdujemy uczonych, potwierdzających ideę Józefa Tischnera: „Ethos idzie przed Logosem”. Z jednej strony białostoccy pionierzy filologii stawiali na kreatywność, samorozwój i możliwie najgłębsze rozumienie analizowanych zjawisk, a z drugiej pochłaniała ich wola działania na rzecz społeczeństwa, a zwłaszcza społeczności lokalnej. Nie byli filologami gabinetowymi. Poszukiwania intelektualne oraz imperatyw udzielania się innym zostały w książce udokumentowane w sposób wielostronny, choć zapewne niewyczerpujący.
Przedstawione dokonania mogą być inspiracją do odnowienia i powrotu do źródeł filologicznych dociekań, którymi w ostatnich dekadach zawładnęła hegemonia zideologizowanego kulturoznawstwa. Mowa tu o stylach czytania-rozumienia tekstu literackiego, o perspektywach epistemologicznych i hermeneutycznych literaturoznawstwa, połączonych z postawą personalistyczną i świadomością aksjologiczną. Autorzy przypominają o odziedziczonej po swoich mistrzach potrzebie znajdowania się „w przestrzeni sporu”. „Bycie twórczym” to wewnętrzny nakaz, który dziś okazuje się jednym z ważniejszych przesłań tych wspomnień i rozważań.
Autorzy szkiców nierzadko udzielają w nich głosu swoim bohaterom, co jest niezwykle cenne. Dodajmy, że każdy z tekstów ma swą urodę, zabarwioną temperamentem ich autorów, jakby ośmielonych przez nieżyjących już mistrzów, których po śmierci widzą jakby dokładniej i głębiej.
Książka spełnia założone cele: dokumentuje wdzięczną „pamięć o Osobach” i czasach tworzenia się białostockiej filologii, daje wiarygodny obraz ich dorobku. Oferuje także za pomocą słów, zdjęć i dokumentów rzetelne materiały do historii jednego z wyrazistszych pod względem profilu badań filologicznych środowisk w Polsce, które w 2018 roku świętowało półwiecze swojego istnienia.
Zbigniew Chojnowski
Twórcy białostockiego środowiska filologicznego: Profesorowie Elżbieta Feliksiak, Halina Krukowska i Bogusław Nowowiejski, red. Jarosław ŁAWSKI, Violetta WEJS-MILEWSKA, Wydawnictwo Prymat, Białystok 2023.
Wróć