Senat ufa swojej młodzieży

O historii Politechniki Gdańskiej powstało wiele opracowań, mimo to Piotr Abryszeński, publikując rezultat badań naukowych zwieńczonych obroną rozprawy doktorskiej na Uniwersytecie Gdańskim, dowiódł, że o Politechnice można napisać… dużo. Przeprowadził owocną analizę materiałów archiwalnych, w tym ogromnej pod względem ilościowym dokumentacji aparatu partyjnego i urzędów państwowych, relacji pracowników i studentów aktywnie zaangażowanych w życie uczelni. Wszystkie te elementy ułożył tak, by wykreować możliwie wierny portret społeczno-polityczny PG lat 1968-1980.

Istotę publikacji stanowi analiza wydarzeń 1968 i 1970 roku oraz procesów je poprzedzających i ich następstwa. Marzec 1968 r. to czas gwałtownych protestów w całej Polsce – w Gdańsku to studenci Politechniki zainicjowali strajki, domagając się zmian w systemie edukacji i poprawy warunków socjalnych. Do przebiegających w pokojowych (!) nastrojach protestów dołączyły wkrótce inne gdańskie uczelnie, ale i tutaj władze PRL postanowiły stłumić je siłą oraz gasić dalsze przejawy oporu poprzez represje w formie aresztowań studentów, relegowanie ich z uczelni, zmuszanie do emigracji. Wielu pracowników Politechniki straciło pracę lub doznało innych represji za udział i wsparcie studenckich protestów.

Także protesty robotnicze i strajki grudniowe 1970 r. odbiły się echem w życiu Politechniki, gdy władze komunistyczne podjęły decyzję o wprowadzeniu tzw. nowej formuły, zakładającej zmniejszenie liczby studentów na uczelniach technicznych, w tym na Politechnice Gdańskiej. Decyzji miała przyświecać lepsza jakości kształcenia i kondensacja nakładów na rozwój technologiczny i badania naukowe. W praktyce oznaczało to, że zmniejszono liczbę miejsc na uczelniach technicznych i adekwatnie zmalała dostępność wykształcenia technicznego. Autor określa ten czas „poligonem doświadczalnym” dla społeczności studenckiej i władz uczelni, podejmujących próby utrzymania autonomii wobec rosnącego wpływu partii komunistycznej na jej organizację i kadry.

Z publikacji dowiadujemy się o specyficznej roli Komitetu Uczelnianego PZPR, który kontrolował i kierował życiem politycznym, wpływał na obsadę stanowisk i programy nauczania, kontrolował organizacje studenckie i naukowe, które z czasem ewoluowały w grupy opozycyjne i niepodległościowe, ograniczając ich swobodę słowa i działalności. W wyniku wydarzeń grudniowych ‘70 r. rola Komitetu Uczelnianego została podważona, a wraz z rozwojem ruchów opozycyjnych zaczął tracić swoją pozycję i wpływy, by w latach 80. zupełnie zaniknąć.

W tym kontekście rangi nabiera rozdział poświęcony „enklawom wolności”, tj. różnym formom aktywności kulturalnej studentów w kontekście zmieniającej się sytuacji politycznej i społecznej na przestrzeni dekad. Omawiane są m.in. takie inicjatywy jak: Teatr Bib-Bom, zespół jazzowy „Flamingo”, klub „Kwadratowa”, Kronika Studencka, Studencka Agencja Radiowa i Dyskusyjny Klub Filmowy „Żak”. Autor porusza też kwestie socjalno-bytowe studentów: niewystarczające zaplecze lokalowe do celów dydaktycznych, niedostateczna liczba domów studenckich i niewystarczająca aprowizacja stołówek, które obok rosnącej ingerencji patii komunistycznej w życie uczelni wpłynęły na nastroje strajkowe studentów.

Książka zachęca do zgłębienia wielu zagadnień, prowokuje do polemiki z treścią oraz wnioskami i spostrzeżeniami autora. Można dyskutować na temat tego, czy brak oceny opisywanych wydarzeń ze strony autora jest zaletą, czy wadą. W mojej opinii, starał się on przedstawić fakty w sposób chronologiczny, nakreślić ważne procesy prowadzące do przełomowych wydarzeń oraz ich konsekwencje dla Politechniki Gdańskiej. Pole do dyskusji pozostawia zainteresowanym.

Piotr ABRYSZEŃSKI, Politechnika Gdańska 1968–1980. Portret społeczno-polityczny, Instytut Pamięci Narodowej, Gdańsk–Warszawa 2022.