W zarządzaniu i nie tylko

„Kiedy byłem studentem socjologii, dowiadywałem się z podręczników, że wszystko, czym człowiek żyje, o czym myśli i marzy, można i trzeba mierzyć, i że to, czego się o człowieku dowiemy, będzie tym głębsze i gruntowniejsze, im więcej cyfr po przecinku wolno nam będzie postawić. Na wszystko były więc miary i skale, a jeśli skali na coś nie było, to owego czegoś nie uważano za warte naukowej uwagi” – wspominał Zygmunt Bauman, zwracając uwagę, że jeśli badania społeczne są li tylko ilościowe, to nie obejmują całego spektrum zjawisk, wykluczają wiele ważnych spraw, a w konsekwencji wydaje się, że ich nie ma. Na szczęście od kilku już dekad coraz większym uznaniem cieszą się badania jakościowe, skupiające się często na tym, co na pierwszy rzut oka niedostrzegalne.

Ten rodzaj badań jest tematem książki Beaty Glinki i Wojciecha Czakona. Mimo że autorzy są specjalistami od zarządzania i przywoływane przez nich koncepcje i przykłady bazują na tej dyscyplinie, to spokojnie mogą z ich książki korzystać adepci wszystkich nauk społecznych, dlatego że te koncepcje, szkoły i podejścia są wszystkim im wspólne. Niemniej odczuwa się pewien dyskomfort, kiedy czyta się książkę Podstawy badań jakościowych, a nie Podstawy badań jakościowych w zarządzaniu, gdy tymczasem cała narracja prowadzona jest wokół właśnie tej dyscypliny. Tak jak w pierwszym zdaniu pierwszego rozdziału: „Legitymizacja badań jakościowych w naukach o zarządzaniu jest faktem” albo w pierwszym zdaniu na temat studiów przypadków: „Niewiele jest metod badawczych, które wywarły wpływ na rozwój nauk o zarządzaniu w takim stopniu, w jakim dokonały tego studia przypadków”, czy też w pierwszym zdaniu na temat technik projekcyjnych: „Techniki projekcyjne zostały przeniesione na grunt badań organizacji z psychologii i psychiatrii”. Można by zarządzanie i organizację ukryć i uczynić książkę zupełnie uniwersalną, tak jak sugeruje tytuł, albo wyeksponować je również w tytule, żeby był spójny z treścią całej książki.

Po wyczerpującym wprowadzeniu, uzasadniającym potrzebę badań jakościowych, zarysowującym ich kontekst i najważniejsze dylematy z nimi związane, autorzy szerzej omawiają cztery szkoły badań jakościowych. Są to: teoria ugruntowana, studia przypadków, badania etnograficzne oraz – najciekawsze, bo też najmniej znane – action research, czyli badania w działaniu. Jak czytamy, „action research to metodyka, która wychodzi naprzeciw ograniczeniom tradycyjnych metod badawczych, ponieważ zorientowana jest nie tylko na wyjaśnienie jakiegoś fragmentu rzeczywistości, lecz także na jej kształtowanie. Szczególnie będzie odpowiadała tym badaczom, którzy są przekonani, że istniejące praktyki organizacyjne nie tylko można udoskonalać, lecz także opracować i wdrożyć zupełnie nowe rozwiązania. (…) nakierowana jest na zmianę i na przyszłość. Z tego powodu badania w działaniu nazywane są interwencyjnymi badaniami terenowymi”. Autorzy, tak jak w przypadku pozostałych szkół, piszą, kiedy warto action research stosować, jaka jest procedura i ograniczenia tego podejścia.

A potem mamy pięć rozdziałów, które w podręcznikowy sposób porządkują wiedzę na temat próby badawczej (kryteria doboru, wielkość próby, problem reprezentatywności), gromadzenia danych (tu też omawiane są techniki badawcze), analizy danych (tu też dużo miejsca poświęconego kodowaniu), interpretacji danych i oceny badań jakościowych. W tym ostatnim rozdziale ważne miejsce zajmują wyzwania etyczne, które w przypadku badań jakościowych są o wiele bardziej skomplikowane, dlatego też, jak czytamy, tak ważna jest świadomość i doprecyzowane intencje badacza.

Książka wydaje się pozycją obowiązkową dla studentów nauk społecznych, zwłaszcza pewnie zarządzania, ale i już praktykującym badaczom pozwala przypomnieć i uporządkować sobie podstawy badań jakościowych.

Beata GLINKA, Wojciech CZAKON, Podstawy badań jakościowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2021.