Tradycja badań botanicznych w Krakowie sięga odległych czasów, a formę organizacyjną znalazły one w 1865 r. w Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, przekształconego później w Akademię Umiejętności, w której strukturze owa komisja dalej działała. Do tej tradycji nawiązuje Instytut Botaniki PAN. W 1953 r. powstał w Krakowie Zakład Botaniki PAN, który rok później uzyskał status instytucji publicznej i został przemianowany na instytut. W późniejszym okresie przyjął imię swojego założyciela, profesora Władysława Szafera.
W ostatnich latach Instytut Botaniki im. Władysława Szafera Polskiej Akademii Nauk przeszedł reorganizację i teraz jego strukturę tworzy 5 pionów: Naukowy, Dokumentacji i Upowszechniania Wyników Badań, Infrastruktury Laboratoryjnej, Administracji oraz Finansów. Z punktu widzenia realizacji zadań statutowych interesują nas trzy pierwsze. Pion Naukowy obejmuje 4 grupy badawcze: Biogeografii Molekularnej i Systematyki, Ewolucji i Interakcji Organizmalnych, Ekologii Funkcjonalnej i Ewolucyjnej oraz Paleobotaniki i Paleośrodowiska. Tę sztywną strukturę dopełniają utworzone w tych grupach zespoły, ukierunkowane na realizację określonych zadań badawczych. Jest ich obecnie 11. Pion Dokumentacji i Upowszechniania Wyników Badań obejmuje kolekcje naukowe instytutu pod oficjalną nazwą Narodowa Kolekcja Bioróżnorodności Organizmów Współczesnych i Kopalnych IB PAN (Zielnik KRAM). Od roku 2020 jest ona wpisana na Polską Mapę Infrastruktury Badawczej. Zielnik KRAM znajduje się w międzynarodowym Index Herbariorum, który inwentaryzuje najcenniejsze zbiory botaniczne (w szerokim rozumieniu) świata. Należą do tego pionu także Wydawnictwa, Biblioteka i Archiwum. Aparatura naukowa do niedawna przypisana do poszczególnych zakładów, teraz ujęta jest w Pionie Infrastruktury Laboratoryjnej, który obejmuje laboratoria: Genomiki Środowiskowej i Muzealnej, Mikrobiologii Środowiskowej i Eksperymentalnej oraz Ekochemii i Inżynierii Środowiska, a także Pracownię Paleobotaniczną.
Instytut Botaniki PAN jest dużą jednostką. Zatrudnia 50 pracowników naukowych i tyluż pracowników technicznych, administracji i personelu pomocniczego. Jest też jednostką koordynującą Szkoły Doktorskiej Nauk Przyrodniczych i Rolniczych utworzonej przez 5 instytutów naukowych. Oprócz Instytut Botaniki są to 3 instytuty PAN: Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego, Ochrony Przyrody, Systematyki i Ewolucji Zwierząt oraz Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy. Szkoła kształci doktorantów w dyscyplinach: nauki biologiczne, rolnictwo i ogrodnictwo, zootechnika i rybactwo. W samym IB PAN jest 9 doktorantów. Instytut posiada prawo nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego.
Od 2011 r. badacze z IB PAN zdobyli 32 granty o wartości ponad 15,6 mln zł. W okresie ostatnich 5 lat opublikowali 397 artykułów w czasopismach punktowanych. Większość z nich to prace za 100-200 pkt. W 2021 r. 53% prac opublikowano w czasopismach z 1 i 2 kwartyla. Pracownicy instytutu są współautorami prac, które ukazały się w najbardziej rozpoznawalnych czasopismach, jak „Global Change Biology”, „PNAS”, „Nature Ecology & Evolution” czy „New Phytologist”. W ostatnim czasie IB także uzyskał dwa patenty. Szeroka współpraca międzynarodowa z ponad 60 jednostkami naukowymi zapewnia instytutowi uznaną pozycję na świecie.
Niezmiernie ważne są zbiory organizmów, czyli Zielnik KRAM. Początki tworzenia obecnej kolekcji botanicznej IB PAN sięgają roku 1867 i związane są z dawnym Muzeum Komisji Fizjograficznej PAU. Najstarsze zbiory pochodzą z końca XVII, XVIII i przełomu XIX i XX wieku. Zielnik gromadzi blisko 1,5 mln okazów (ok. 230 tys. pozostaje do zinwentaryzowania). To jedyna w Polsce kolekcja tak zróżnicowana pod względem reprezentacji grup systematycznych roślin i grzybów, w której są znaczące zbiory ze wszystkich kontynentów. Ważnym elementem zbiorów są typy nomenklatoryczne, czyli okazy, które posłużyły do opisu określonego taksonu, w kolekcji IB PAN jest ich prawie 5 tys.
Instytut prowadzi też działalność wydawniczą, publikując książki (znaczna część dostępna bezpłatnie w formie pdf) i czasopisma. Obecnie są to „Acta Palaeobotanica” (w j. angielskim) i „Plant and Fungal Systematics” (od 2018 r. pod takim tytułem kontynuowane jest wydawanie „Polish Botanical Journal”). Nieaktywne jest czasopismo „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica” (polskojęzyczne, wydawane w latach 1994–2020).
(p)
Wróć