O pisarzu, co się krytykom nie kłaniał

Są twórcy w historii literatury, o których mówi się, że talentem wyprzedzali swoją epokę. Są też tacy, których geniusz odkryty zostaje po latach, często w niespodziewanych okolicznościach. Zdarzają się wreszcie i takie przypadki, kiedy pisarz jest najpierw krytykowany za życia, a potem zapomniany na wieki. Opuszczenie otchłani ludzkiej niepamięci zawsze wymaga pomocy ze strony kogoś zainteresowanego upublicznieniem twórczości pomijanego artysty. Katarzyna Setkowicz udzieliła wsparcia postaci Feliciano de Silva. W swojej książce Romans rycerski a początki zawodu pisarza w Hiszpanii odkrywa ona dla polskiego czytelnika sylwetkę i dzieła pochodzącego z Ciudad Rodrigo pisarza, autora nie tylko pięciu romansów rycerskich, lecz także twórcy, o którym mówi się, że miał wpływ na kształt słynnego Don Kichota. Co prawda, jak podkreśla z żalem autorka, brak jest poważnych opracowań krytycznych dogłębnie eksplorujących ten wątek, nie da się jednak nie zauważyć, że to nazwisko i imię Feliciano de Silva, jako jedyne, wymienione zostało w powieści Cervantesa w całości.

Katarzyna Setkowicz postawiła sobie za cel badawczy jednostkę, która reprezentowała rodzącą się, zdaniem autorki, w XVI-wiecznej Hiszpanii profesję zawodowego pisarza. Wykorzystując metodę pola literackiego, o którym pisze, że „pozwala uchwycić dyferencjację postaw, czy to w stosunku do przymusu politycznego, czy też – ekonomicznego” Katarzyna Setkowicz poszerza perspektywę badanego zagadnienia, uzupełniając je o te elementy, których nie dostarcza samo pojęcie zawodu, ograniczające się do założenia, że istnieją zwarte grupy charakteryzujące się pewnymi ściśle określonymi cechami.

Prezentując obraz de Silvy jako pisarza świadomie obierającego drogę kreowania tego rodzaju literatury, o której mówi się, że należy do gatunku łatwych i przyjemnych, Setkowicz opisuje sylwetkę człowieka konsekwentnie realizującego własny sposób na życie. Mimo wielu przeciwności i krytycznych uwag, czy to ze strony ówczesnych elit intelektualnych zarzucających romansowi rycerskiemu banalność i powierzchowność, czy ze strony obrońców moralności utyskujących na sianie zgorszenia, hiszpański twórca do końca pozostał wierny swoim przekonaniom. Jego celem od początku było usatysfakcjonowanie czytelniczych gustów. Pisanie dla jak najszerszej publiki nie znaczy jednak, że twórczość de Silvy można oceniać w kontekście wyrachowanego koniunkturalizmu, podkreśla Katarzyna Setkowicz. Należałoby raczej traktować Hiszpana jako zdeterminowaną jednostkę, która ze swojej pasji do książek chce uczynić praktyczny użytek.

Dysertacja Katarzyny Setkowicz jest analizą działalności twórcy przekonanego o celowości własnych poczynań i nieustannie przy tym ewoluującego w swoim procesie artystycznej kreacji. Jest też zapisem wybranej epoki z dziejów Hiszpanii. Za sprawą autorki przenosimy się do rozpalonego nie tylko słońcem kraju, w momencie kiedy rozpoczyna się tam nowy rozdział w historii literatury. Zgłębiając arkana warsztatu pisarza, a także poznając specyfikę procesu wydawniczego oraz zasady działania księgarzy, przyswajamy równocześnie reguły rządzące tamtejszym rynkiem książki. W ten sposób odsłania się nam nieznany świat słowa.

Recepcja dzieł Feliciano de Silva na Półwyspie Iberyjskim nie była łatwym procesem. Zapewne wynika to z faktu, że romanse rycerskie przez długi czas pozostawały w tym kręgu na uboczu literackiego nurtu. Najpierw wyrzucane poza nawias przez frankistowską cenzurę, popadały następnie w zapomnienie, pozbawiane współczesnych wydań. Dzięki staraniom Katarzyny Setkowicz przekonujemy się, jak wiele przez lata stracili ci czytelnicy, którym z różnych względów odmawiano dostępu do twórczości hiszpańskiego pisarza.

Katarzyna SETKOWICZ, Romans rycerski a początki zawodu pisarza w Hiszpanii. Przypadek Feliciano de Silva (ok. 1489-1554), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2020, seria: Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.