Fot. Mikołaj Kuras
TORUŃ Podczas Gali Nauki Polskiej wręczono doroczne Nagrody Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Tradycyjnie przyznano je w pięciu kategoriach. W tym roku wręczono: 20 nagród za całokształt dorobku, 33 nagrody za znaczące osiągnięcia w zakresie działalności naukowej, 4 nagrody za znaczące osiągnięcia w zakresie działalności dydaktycznej, 6 nagród za znaczące osiągnięcia w zakresie działalności wdrożeniowej, 2 nagrody za znaczące osiągnięcia w zakresie organizacyjnej. W sumie wyróżniono 150 osób. Wśród wyróżnionych za całokształt dorobku znaleźli się m.in. profesorowie: Ewa Stańczyk-Hugiet (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu), Leszek Rutkowski (Instytut Badań Systemowych PAN), Andrzej Szahaj (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Jacek Kuźnicki (Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie) Dariusz Antoni Doliński (Uniwersytet SWPS), Robert Piotr Hołyst (Instytut Chemii Fizycznej PAN), Andrzej Koncicki (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie). Fotoreportaż na II str. okładki.
Fot. UJD
CZĘSTOCHOWA Dr hab. Bogusław Przywora (na fot.), prorektor ds. nauki i badań naukowych, przejął obowiązki rektora Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie. To pokłosie prowadzonego przez prokuraturę postępowania wobec prof. Janusza Kapuśniaka, który został zawieszony w czynnościach służbowych. Rektor został zatrzymany przez funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. To kolejna osoba zatrzymana w śledztwie dotyczącym byłego wicemarszałka województwa śląskiego. Sprawę prowadzi śląski pion Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej. Rektorowi przedstawiono zarzut dotyczący udzielenia korzyści osobistej i majątkowej polegającej m.in. na umożliwieniu zapewnienia osobie z bliskiego otoczenia byłego wicemarszałka przychylności przy przyjęciu na studia na kierunku lekarskim wskazanej uczelni, promesie przepisania określonych przedmiotów z innego kierunku studiów oraz zapewnieniu indywidualnego toku nauczania. Miał za to przyjąć korzyść w postaci dotacji na realizację dwóch projektów badawczych. Do postawionego zarzutu rektor się nie przyznał, ale złożył obszerne wyjaśnienia. W związku z jego zawieszeniem w pełnieniu funkcji obowiązki rektora pełni od 5 marca dr hab. Bogusław Przywora. To prawnik, autor opracowań i ekspertyz m.in. z zakresu prawa konstytucyjnego, ustrojowego porównawczego i administracyjnego. Kieruje Katedrą Prawa Ustrojowego i Porównawczego Wydziału Prawa i Ekonomii UJD. W latach 2022–2024 był członkiem Rady Narodowego Centrum Nauki.
WARSZAWA Z najnowszego zestawienia Urzędu Patentowego RP wynika, że w ubiegłym roku 140 podmiotom naukowym przyznano w sumie 1239 patentów. To o 189 więcej niż przed rokiem i prawie trzysta więcej niż 2 lata temu. Prym wiodą trzy politechniki: Lubelska (138), Rzeszowska (74) i Śląska (66). Liderzy zdobyli o 12 patentów więcej niż przed rokiem i czwarty raz z rzędu znaleźli się na czele zestawienia. Wśród ich patentów są m.in.: urządzenie do podnoszenia pojazdu, wiatrak reklamowy z obracanymi tablicami, zestaw do ustalania odległości i kątów między płytkami oraz wysokości fugi czy wielowarstwowy bloczek ścienny izolacyjny oraz sposób jego wykonania. W czołówce rankingu znalazły się także: Politechnika Warszawska (57), Politechnika Poznańska (57), Politechnika Łódzka (53), Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie (52), Politechnika Wrocławska (51) i Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie (38). W pierwszej dziesiątce jest tylko jedna uczelnia nietechniczna – Uniwersytet Śląski na 9 miejscu (41 patentów). Na 13 pozycji uplasował się podmiot inny niż uczelnia: Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia (28 patentów). Najlepszy z instytutów Polskiej Akademii Nauk – Instytut Podstawowych Problemów Techniki – na 31 miejscu z 11 patentami na koncie.
Fot. UŁ
Fot. Arch. prywatne
LONDYN Wśród 47 osób z 9 krajów, które uzyskały w tym roku status fellow (członka rzeczywistego – to najwyższy stopień członkostwa) Royal Historical Society znalazło się dwoje Polaków. Dr hab. Łukasz Jan Korporowicz jest prawnikiem i kanonistą z Katedry Prawa Rzymskiego Uniwersytetu Łódzkiego, kieruje Centre for Anglo-American Legal Tradition na tej uczelni. W poprzedniej kadencji był prorektorem UŁ ds. nauki. Dr hab. Joanna Pyłat z Wyższej Szkoły Kształcenia Zawodowego we Wrocławiu szefuje Światowej Radzie Badań nad Polonią. W latach 2007–2021 była wicedyrektorem Instytutu Kultury Europejskiej Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO) w Londynie. Pełniła także funkcję prodziekana Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych oraz kierownika Zakładu Badań nad Emigracją PUNO.
Fot. Arch. prywatne
WASZYNGTON Dr hab. Radosław Rogoza, psycholog osobowości i psychometra z Akademii Ekonomiczno-Humanistycznej w Warszawie, został uhonorowany tytułem Rising Star przez Association for Psychological Science. Jest pierwszym Polakiem uznanym przez APS za „wschodzącą gwiazdę” psychologii. Laureaci są wybierani na podstawie kryteriów: jakości publikacji, dokonania przełomowych odkryć, opracowania nowatorskich metod czy znaczącego wkładu w rozwój teorii i ich istotnego wpływu na wiedzę o psychologii człowieka. Rogoza został doceniony za wkład w zakresie tworzenia współczesnej psychologii narcyzmu, a w szczególności za opracowanie nowatorskiej koncepcji narcyzmu podatnego na zranienie oraz opisanie i empiryczne udokumentowanie zjawiska fluktuacji w stanach narcyzmu. APS zostało założone w 1988 roku. Skupia blisko 30 tys. psychologów ze 100 krajów.
Fot. Kamil Rojek
Fot. Kamil Rojek
KATOWICE/BIAŁKA TATRZAŃSKA/LUBLIN Tradycyjnie już nowy sezon Akademickich Mistrzostw Polski rozpoczęły rozgrywki futsalowe. W rywalizacji kobiet Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu wygrał z Uniwersytetem Bielsko-Bialskim 2:1. Takim samym wynikiem zakończył się finał mężczyzn, w którym Politechnika Gdańska okazała się lepsza od Uniwersytetu Warszawskiego. W narciarstwie alpejskim klasyfikacje drużynowe wygrały UW (kobiety) i AWF w Katowicach (mężczyźni). Złote medale w slalomie zdobyli Magdalena Bańdo (Uniwersytet Śląski) i Wojciech Głuszka (AKF Kraków). W gigancie nie było mocnych na Patrycję Florek i Bartłomieja Sanetrę (oboje AWF Katowice). W snowboardzie triumfowała Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie. Po indywidualne zwycięstwa sięgnęli Olga Kaciczak (Uniwersytet Jagielloński) i Jakub Luboński (AGH) w slalomie oraz Anna Skarbek-Malczewska (Politechnika Krakowska) i Patryk Urbański (AGH) w banked slalomie. Nowymi mistrzami w szachach zostali Barbara Goraj (Szkoła Główna Handlowa) i Antoni Kozak (Politechnika Opolska. W formule drużynowej zwyciężyła SGH.
Fot. Ministerstwo Cyfryzacji
WARSZAWA Prawie 19 mln zł będzie kosztować realizacja projektu HIVE AI. Ma on na celu pilotażowe wdrożenie dużych polskich modeli językowych w usługach administracji publicznej, m.in. w aplikacji mObywatel, w roli asystenta dla Ministerstwa Cyfryzacji oraz w wybranych urzędach. HIVE AI to kontynuacja projektu PLLuM (Polish Large Language Model). Składa się z czterech etapów: budowy korpusów danych językowych do bazowego treningu, treningów dużych modeli językowych, ewaluacji oraz pilotażowego wdrożenia modeli w sektorze publicznym. Przewidziano m.in. dostosowanie i rozwój modeli językowych poprzez zebranie nowych danych, stworzenie specjalnych – dostosowanych do potrzeb urzędów – instrukcji, a także opracowanie modeli ogólnego zastosowania i wyspecjalizowanie generatorów odpowiedzi. Prace potrwają do końca 2025 roku. Polski model językowy jest elastyczny i skalowalny, wykorzystuje od 8 do 70 miliardów parametrów. Pozwala na precyzyjne generowanie treści w języku polskim. Liderem projektu jest Politechnika Wrocławska.
Źródło: T. Turowski
WARSZAWA Mechanizmy regulujące produkcję RNA są znacznie bardziej skomplikowane niż wcześniej przypuszczano – odkryli naukowcy z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Wyniki ich wspólnych badań z uczonymi z Uniwersytetu z Edynburga ukazały się na łamach czasopisma „Cell Reports”. Dotychczas uważano, że polimerazy RNA poruszają się niezależnie po nici DNA, niczym koraliki nanizane na sznurku. Zespół dr. Tomasza W. Turowskiego pokazał, że w przypadku genów rDNA ich działanie jest zsynchronizowane dzięki specyficznemu mechanizmowi związanemu z obrotami DNA. Właściwsze było zatem porównanie do wagonika, który porusza się po skręconych torach DNA. Badacze obliczyli, że proces ten wymaga około 240 obrotów na minutę – tyle potrzeba, by możliwa była skuteczna produkcja RNA. Do tej pory sądzono, że produkcja RNA i kontrola jego jakości zachodzą po sobie, jedno po drugim. Nowe badania wykazały, że procesy te mogą wzajemnie na siebie wpływać w sposób, który wcześniej nie był znany. Zintegrowane działanie mechanizmów – od cięcia RNA, przez cofanie się polimerazy, po dodanie fragmentu AAA – zapewnia, że każde RNA jest poprawnie wyprodukowane, a DNA pozostaje dostępne dla innych polimeraz RNA. Zrozumienie, w jaki sposób komórki radzą sobie z problemami podczas transkrypcji, jest kluczowe ze względu na potencjalne konsekwencje, takie jak niestabilność DNA, spontaniczne mutacje czy programowana śmierć komórki.
Fot. UKSW
WARSZAWA Na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego powołano Klaster Technologii Autonomicznych. Jego głównym celem ma być rozwój pojazdów autonomicznych w oparciu o krajowe technologie. Klaster utworzony w Multidyscyplinarnym Centrum Badawczym UKSW ma umożliwić współpracę polskim firmom i jednostkom naukowym zajmującym się rozwojem zaawansowanych technologii, które przyczynią się do powstania pojazdów autonomicznych przeznaczonych do różnych zastosowań, w tym dual-use, czyli cywilno-wojskowych. Obecnie na polskim rynku rozwijane są zaawansowane technologie materiałowe, mikroelektroniczne, elektroniczne oraz oprogramowanie, których wykorzystanie może pozwolić na szybkie opracowanie pojazdów autonomicznych nowej generacji, zarówno latających, jak i jeżdżących. Do współpracy w tym zakresie przystąpiło kilkanaście podmiotów, w tym dwie uczelnie: oprócz UKSW także Politechnika Poznańska (Instytut Robotyki i Inteligencji Maszynowej). Koordynatorem klastra jest Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji.
Fot. UEK
KRAKÓW/KAIR Międzynarodowy zespół z udziałem dr. hab. Tomasza Sawoszczuka z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie przeprowadził w Muzeum Egipskim w Kairze przełomowe badania nad dziewięcioma mumiami. Naukowcy, wykorzystując nowoczesne techniki sensoryczne i chemiczne, zbadali ich zapach. To pierwsza tego rodzaju analiza mumii w historii. Pośród wykrytych woni dominowały nuty drzewne, ostrawe i słodkie. Przeanalizowane zapachy opisane zostały jako przyjemne, co ma związek głównie z wykorzystaniem w procesie balsamowania żywic i olejków z drzew iglastych (takich jak sosna, cedr i jałowiec), kadzideł żywicznych (takich jak mirra i kadzidło) oraz wosków. Przeprowadzone badania umożliwią muzeom zaangażowanie zwiedzających nie tylko wizualnie, ale także zapachowo. W tym celu zespół badawczy planuje w przyszłości zrekonstruować zapach starożytnych zmumifikowanych ciał z użyciem bezpiecznych substancji. Wcześniej, również w projekcie Odotheka, krakowski naukowiec odtworzył m.in. zapach obrazu Leonarda da Vinci Dama z gronostajem.
Fot. UEK
TORUŃ Wybitny ekonomista z Uniwersytetu Browna w Providence (USA) odebrał 19 lutego tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Wyróżnienie przyznano w dowód uznania jego zasług w badaniach nad przyczynami rozwoju ekonomicznego i za sformułowanie zunifikowanej teorii wzrostu gospodarczego. Prof. Galor jest uznawany za pioniera badań w obszarach wzrostu i rozwoju porównawczego, ekonomii populacji i ekonomii ewolucyjnej. Znany ze swoich innowacyjnych badań i głębokiego podejścia interdyscyplinarnego, zmienił współczesne rozumienie długoterminowej dynamiki gospodarczej, skupiając się na wzajemnym oddziaływaniu populacji, technologii i nierówności w całej historii ludzkości. Jego przełomowa książka pt. Unified Growth Theory (2011) jest powszechnie uważana za kamień węgielny w tej dziedzinie. Praca z 2022 roku The Journey of Humanity: The Origins of Wealth and Inequality, badająca podstawowe siły kształtujące rozwój człowieka, ugruntowała jego pozycję naukową.
Fot. UW
WARSZAWA Capacocha to z jeden z najważniejszych rytuałów religijnych w państwie Inków, który polegał na składaniu w ofierze dzieci i młodych kobiet. Inkowie wznosili na szczytach gór platformy, w których grzebali ofiary rytuałów. Długotrwałe pielgrzymki w Andach wymagały dróg, którymi mogły się poruszać, oraz tambos (zajazdów), gdzie pielgrzymi mogli odpoczywać. Rozpoczynały się głównie w Cuzco i mogły trwać wiele miesięcy, zanim pielgrzymi dotarli do celu. Badaczki z Centrum Badań Andyjskich Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadziły szczegółową dokumentację ostatnich tambos na stokach wulkanów Pichu Pichu (5 tys. m n.p.m.) i Chachani (5400 m n.p.m.). Wykorzystały nieinwazyjne techniki teledetekcji, takie jak georadar, skanowanie LIDAR oraz dane ze zdjęć satelitarnych. Wykopaliska miały na celu zbadanie fazy budowy, poszukiwanie miejsc codziennych czynności, miejsc czasowego pobytu, pochówku, śladów działalności religijnej (w tym pozostałości po uczcie) oraz ofiar (państwowych i prywatnych). Obecnie badają próbki w celu ustalenia dokładnej chronologii i przebiegu rytuałów. Analiza warstw wulkanicznych z wykopalisk na tambos posłuży do korelacji dat radiowęglowych z wydarzeniami geologicznymi.
Fot. PW
WARSZAWA Naukowcy z Politechniki Warszawskiej opracowali i wdrożyli innowacyjne urządzenie przeznaczone do pobierania prób pierwotnych materiałów sypkich z pojazdów transportowych. Rozwiązanie zwiększy efektywność procesów przemysłowych. IZYDOR to unikatowe w skali Polski i Unii Europejskiej urządzenie, którego zadaniem jest precyzyjne pobranie prób ziarna (np. zbóż, kukurydzy czy rzepaku) z pojazdu transportowego w celu oceny parametrów jakościowych, takich jak: wilgotność, zawartość zanieczyszczeń, obecność grzybów, pleśni oraz szkodliwych substancji. Wyniki pozwalają na ocenę jakości przewożonych materiałów przed ich dostarczeniem do składów, silosów lub dalszym transportem do odbiorców. Część manipulacyjna urządzenia ma wysokość ok. 7 m i umieszczono ją na wywyższonym torze jezdnym o długości ok. 12 m. Dzięki zastosowaniu tak potężnego mechanizmu manipulacyjnego, próbki mogą być pobierane bezpośrednio z wysokich naczep ciężarówek. Cechą charakterystyczną urządzenia jest – uzyskany dzięki optymalizacji wymiarowej – intuicyjny, niemal prostoliniowy ruch wbijanej sondy, nieosiągalny we wcześniejszych mechanizmach o podobnej strukturze. Zastosowano napęd w pełni elektryczny, eliminując podzespoły hydrauliczne, opracowano także układy automatyki ułatwiające obsługę urządzenia, zarządzane za pośrednictwem poręcznego panelu operatorskiego.
Fot. Marcelina Woźnicka
KRAKÓW Na Uniwersytecie Komisji Edukacji Narodowej otwarto pracownie umiejętności pielęgniarskich. Od nowego roku akademickiego studenci pielęgniarstwa zyskają tym samym dostęp do nowoczesnych technologii i sprzętu pozwalającego na doskonalenie praktycznych umiejętności w warunkach symulujących rzeczywiste środowisko szpitalne. Pracownie zostały wyposażone m.in. w: profesjonalne łóżka szpitalne z pełnym wyposażeniem diagnostycznym; sprzęt do transportu pacjentów, w tym wózki inwalidzkie, podnośniki oraz materace specjalistyczne; pompy infuzyjne oraz zestawy do terapii żywieniowej, w tym żywienia dojelitowego i pozajelitowego; fantomy do nauki procedur pielęgniarskich i diagnostyki; sprzęt do monitorowania zdrowia niemowląt, w tym mobilną wanienkę i stół do przewijania; aparaty EKG, ciśnieniomierze, pulsoksymetry i glukometry. Inwestycja pochłonęła ponad 890 tys. zł.
Fot. Łukasz Bera
WROCŁAW Nad nowymi terapeutykami celującymi w patologiczne cechy charakterystyczne dla choroby Alzheimera pracują naukowcy z Politechniki Wrocławskiej pod kierunkiem dr. hab. inż. Marcina Poręby. Projekt może utorować drogę do bardziej skutecznych terapii dla zaburzeń neurodegeneracyjnych. Koniugaty przeciwciało-lek to rodzaj terapii celowanej, która już wykazała ogromny potencjał w onkologii. Składają się z trzech głównych komponentów: przeciwciała, łącznika i leku. Przeciwciało pełni podwójną rolę, ponieważ z jednej strony jest terapeutykiem, a z drugiej służy jako nośnik dla wielokrotnie bardziej toksycznego leku. Z lekiem połączone są łącznikiem, np. peptydem, który ulega degradacji w środowisku nowotworu i uwalnia lek. Koniugaty naukowców z PWr będą celować w białka zaangażowane w progresję choroby Alzheimera, które prowadzą do stanów zapalnych, dysfunkcji synaptycznej i śmierci neuronów. Opracowanie koniugatów przeciwciało-lek dla choroby Alzheimera to potencjalnie nowe możliwości dla leczenia tej wyniszczającej choroby.
Fot. Jan Szady
RYBNIK W Filii Politechniki Śląskiej w Rybniku oficjalnie zainaugurowano działalność Centrum Odnawialnych Źródeł Energii i Technologii Wodorowych. W laboratoriach prowadzone będą badania nad warunkami produkcji, magazynowania i wykorzystania na skalę przemysłową taniej, zeroemisyjnej energii z OZE, w tym „zielonego wodoru”. W Centrum powstanie sieć laboratoriów, które będą rozwijały, ale też demonstrowały nowe technologie: Centrum Kompetencji Odnawialnych Źródeł Energii i Technologii Wodorowych, Laboratorium Technologii Wodorowych, Laboratorium Eko-Dom Energia oraz Mobilne Laboratorium Diagnostyki Paneli Fotowoltaicznych. Celem jest wsparcie badawczo-rozwojowe procesu sprawiedliwej transformacji w województwie śląskim. Rybnicki projekt realizowany jest dzięki wsparciu z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Wartość przedsięwzięcia, które powstało dzięki współpracy naukowców Politechniki Śląskiej z władzami Rybnika, to ponad 27 mln zł.
Fot. UJ
Fot. UJ
WARSZAWA/KRAKÓW Dwaj naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego otrzymają w tym roku Nagrodę Główną Polskiego Towarzystwa Matematycznego im. Stefana Banacha. To jedno z najważniejszych polskich wyróżnień dla matematyków. Dr Mikołaj Frączyk otrzymał nagrodę za cykl ośmiu prac z geometrii i topologii przestrzeni lokalnie symetrycznych. W tej klasycznej tematyce osiągnął, zarówno samodzielnie, jak i we współpracy z innymi autorami, przełomowe wyniki w badaniu znanych otwartych problemów, takich jak hipoteza Margulisa, hipoteza Gelandera oraz hipoteza o gęstości autorstwa Sarnaka. Prowadzi na UJ Centrum Dioscuri. Dr. hab. Adama Kanigowskiego doceniono za istotny wkład w rozwój układów dynamicznych i teorii ergodycznej oraz ich interakcji z teorią liczb, fizyką matematyczną i teorią prawdopodobieństwa. W ub.r. otrzymał prestiżową Nagrodę Europejskiego Towarzystwa Matematycznego. Od 2018 r. jest zatrudniony także na Uniwersytecie w Marylandzie, gdzie pracuje na stanowisku full professor. Nagroda Główna PTM im. S. Banacha zostanie wręczona podczas X Forum Matematyków Polskich, które odbędzie się we wrześniu w Białymstoku.
Opracował Mariusz Karwowski
Współpraca: Michał Ciepielski, Iwona Flanczewska-Rogalska, Mariusz Kopiejka, Joanna Lorenc, Krzysztof Szymański
Wykorzystano serwisy prasowe szkół wyższych, placówek badawczych i instytucji otoczenia nauki.
Więcej aktualności na naszej stronie internetowejwww.forumakademickie.pl
oraz na naszych profilach na Facebookui na platformie X
