Kaszubszczyzna literacka

Seria Biblioteka Pisarzy Kaszubskich wzbogaciła się o tom Alojzego Nagla pt. Poezja i proza kaszubska. Urodził się w Kielnie w powiecie wejherowskim. Żył w latach 1930–1998. Posługiwał się kaszubszczyzną wschodnią. W 25-lecie jego śmierci uhonorowali go trzej wybitni kaszubolodzy, Józef Borzyszkowski (historyk), Daniel Kalinowski (literaturoznawca) i Marek Cybulski (językoznawca), który przygotował teksty pod względem edytorskim i całość zredagował. Rozdziały wstępne dają usystematyzowany i szczegółowy obraz biografii, twórczości oraz rodzimego języka literata. Niewątpliwie dużą wartością edycji jest podanie utworów w wersji autorskiej (oryginalnej) i zestandaryzowanej (zgodnie z obowiązującymi zasadami pisowni w kaszubszczyźnie).

Borzyszkowski krytycznie weryfikuje wiedzę o biegu życia Nagla, który uporczywie edukował się i piął po uznanie swego talentu. Jakkolwiek historyk nie rości sobie prawa do wyczerpania podjętego tematu, pobudzona przez kaszubologa ciekawość podpowiada pytania, na które odpowiedź dopiero zostanie udzielona. Pytań, które pojawiają się pod wpływem lektury, nasuwa się więcej. Szkic-portret obejmuje także uwagi o recepcji oraz wycinkowy przebieg dziejów wydawniczych twórczości Nagla. Borzyszkowski perspektywę dalszych dociekań nad nią widzi następująco: „Jak dotąd nie została jednak zinwentaryzowana zawartość spuścizny archiwalnej Nagla, przechowywanej m.in. w Wejherowie i Pieniężnie oraz w zbiorach prywatnych. Nie została sporządzona bibliografia jego publikacji. Niemniej ów bogaty materiał źródłowy i historycznoliteracki (w tym wspomnienia w szczególności) czeka na uzupełnienie i krytyczne wykorzystanie w opracowaniu naukowej biografii tego najwybitniejszego z kaszubskich liryków i pisarzy pierwszego pokolenia po II wojnie światowej”.

Według Daniela Kalinowskiego poetycki świat Nagla wyróżnia prostota. Badacz wyodrębnia powiązane ściśle z powojennymi dziejami Polski rozwojowe okresy poety, eksponując krytycznoliteracki odbiór jego kolejnych książek. Zwięźle zatytułowane podrozdziały koncentrują się na losach literata, recepcji naukowej i artystycznej, na pięknie, które „bywa prostotą”, wartościach wspólnotowych poezji, seniliach, prekursorskich w piśmiennictwie kaszubskim tekstach dla dzieci, zwrocie w stronę liryki religijnej. Mimo że Alojzy Nagel był twórcą osobnym, należał niezbywalnie do środowiska literackiego Kaszub i był jego uczestnikiem. Kalinowski odkrywa bogactwo semantyczne i głębszy sens utworów kaszubskiego twórcy. Niebagatelne jest to, że kompozytorzy układali muzykę do jego wierszy, niektóre były przekładane na języki obce.

Kaszubolog-literaturoznawca szuka dla Nagla właściwego miejsca zarówno w literaturze kaszubskiej, jak i polskiej (słusznie nie ulega mylącej sugestii Jana Drzeżdżona o bliskości Nagla w stosunku do Tadeusza Różewicza). Pewien niedosyt powoduje zaniechanie dociekań nad ewentualnym wpływem na pisanie Nagla literatury i kultury niemieckiej.

Lirykę autora z Kielna, przekraczającą ramy ludowości, Kalinowski słusznie porównuje z poezją Jana Pocka, piewcy Lubelszczyzny. Obu poetów łączą kultura rustykalna, krajobrazowość, zaplecze ludowe i typ religijności chrześcijańsko-katolickiej, a także mocne przywiązanie do ziemi urodzenia i pozostawanie w kręgu Stowarzyszenia Twórców Ludowych.

Znajomość języka kaszubskiego nie jest warunkiem koniecznym, aby odczuć poetycką rzeczywistość Alojzego Nagla. Poddanie się rytmom i brzmieniom kaszubskich wierszy wywołuje wiele subtelnych doznań. Bliskość kulturowa sprawia, że utwory Nagla mogą poruszyć nawet miłośnika poezji, który nie mówi po kaszubsku, ale dysponuje wyobraźnią językową.

Alojzy NAGEL, Poezja i proza kaszubska, red. Marek Cybulski, wstęp Józef Borzyszkowski, Daniel Kalinowski, Marek Cybulski, Instytut Kaszubski, Gdańsk 2023.