Marcin Chałupka
Fot. Dariusz Budzyński
Stanowisko interpretacyjne nr 4/2020 Prezydium Polskiej Komisji Akredytacyjnej z dnia 2 lipca 2020 r. w sprawie praktyk zawodowych wzbudziło kontrowersje i zaskoczenie w niektórych uczelniach. Czy jest przestrzeń prawna do odmiennej oceny poruszonego w nim zagadnienia? Czy nowelizacja Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce załatwiła problem?
Zdaniem autorów ww. stanowiska: „Ustawodawca zalicza praktyki zawodowe do zajęć. Weryfikacja działań uczelni, dotyczących osiągania i weryfikacji efektów uczenia się przypisanych do praktyk zawodowych, powinna być dokonywana według tych samych norm prawa, co pozostałych zajęć”. Tymczasem w PSWiN nie ma regulacji, która potwierdza wprost zaliczenie praktyk do zajęć. Są natomiast przepisy pozwalające uzasadnić przeciwny wniosek do przejawionego w przywołanym stanowisku.
Np. art. 76 ust. 7 PSWiN in fine może wskazywać, że praktyki nie są częścią zajęć, skoro użyto w nim pojęcia praktyki, choć można było użyć ogólniejszego sformułowania „zajęć”. Gdyby bowiem „zajęcia” miały być kategorią obejmująca także praktyki, to przecież trudno założyć, że studia mogłyby się zakończyć po zaliczeniu ostatniej praktyki, a przed zaliczeniem ostatnich zajęć, innych niż praktyka. Dalej: art. 107 ust. 2 pkt 2 PSWiN przewiduje wyodrębnienie „odbywania praktyk” pomimo, iż w punkcie 1. tego ustępu przewidziano już „uczestniczenie w zajęciach”. Ten przepis wydaje się kluczowym wskazaniem, iż ustawodawca mógł wliczyć praktyki do zajęć (regulując np. jeden obowiązek „odbywania zajęć”), a nie zrobił tego, lecz dokonał wyodrębnienia. W uzasadnieniu stanowiska PKA powołano się z kolei na art. 67 ust. 1 pkt 3) PSWiN nakazujący przypisywać punkty ECTS do zajęć. Jednak nie w nim samym upatruję podstawy do takiego wniosku, a dopiero poprzez powiązanie go z § 3 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów, który stanowi, „iż praktykom zawodowym należy przypisać punkty ECTS”. To – zdaniem autora stanowiska PKA – „wskazuje na zaliczenie ich do kategorii zajęć”. Jednak z faktu, iż także praktykom należy przypisać ECTS, równie dobrze można wywodzić wniosek, że rozporządzenie niezasadnie rozszerza obowiązek przypisania ECTS-ów (ustawowo przypisywanych zajęciom) na praktyki, niż że to, czemu przypisano ECTS, staje się zajęciami.
W stanowisku interpretacyjnym wskazano, iż także „Powołany przepis § 3 ust. 1 rozporządzenia z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów, wśród elementów programu studiów wylicza m.in.: – zajęcia lub grupy zajęć, niezależnie od formy ich prowadzenia, wraz z przypisaniem do nich efektów uczenia się i treści programowych zapewniających uzyskanie tych efektów (pkt 3); – wymiar, zasady i formę odbywania praktyk zawodowych oraz liczbę punktów ECTS, jaką student musi uzyskać w ramach tych praktyk (pkt 8)”. Zdaniem autorów stanowiska „Jednak błędne byłoby wyprowadzanie wniosku tylko w oparciu o cytowane wyżej punkty, iż kategorie «zajęcia» i «praktyki zawodowe» są rozłączne. Przeciwnie, analiza dalszych przepisów ustawy i rozporządzenia jednoznacznie potwierdza, iż intencją prawodawcy było zaliczenie praktyk zawodowych do kategorii zajęć”. Te „dalsze przepisy ustawy”, to w praktyce omówiony wyżej art. 67 ust. 1 pkt 3), który – bez „wsparcia” specyficznej argumentacji opartej na przepisie rozporządzenia – nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Gdyby jednak zastosować taki sposób argumentacji, jakiego użyto w tym przypadku (tj. w skrócie: zajęciom ustawa nakazuje przypisać ECTS, więc skoro rozporządzenie każe przypisać ECTS praktykom, to praktyki są zajęciami) do np. decyzji administracyjnych, to można by wywodzić, że skoro „Odmowa przyjęcia na studia następuje w drodze decyzji administracyjnej” (art. 72 ust. 3 PSWiN), a przyznanie stypendium także wymaga decyzji administracyjnej (art. 86 ust. 2 PSWiN), to przyznanie stypendium jest… odmową przyjęcia na studia.
Dalsze uzasadnienie tezy ze stanowiska oparto na § 17 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia do art. 81 PSWiN stanowiącym, iż „karty okresowych osiągnięć studenta zawierają nazwy zajęć, w tym praktyk, w semestrze lub roku”. W stanowisku stwierdzono, że „Przepis ten nie pozostawia miejsca na luz interpretacyjny, skoro prawodawca jednoznacznie wymienił praktyki zawodowe wśród zajęć”. Jednak fakt, że w danym miejscu tego rozporządzenia włączono praktyki do zajęć nie znosi tego, że w innym miejscu tego samego rozporządzenia (par. 3 ust. 1 pkt 3 i 8) obie te kategorie… rozłączono. Więc rozporządzenie nie daje jednoznacznej odpowiedzi, zaś zgodnie z § 70 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r.w sprawie „zasad techniki prawodawczej” – „Nie przekazuje się do uregulowania w rozporządzeniu spraw niewyjaśnionych lub nasuwających trudności przy opracowywaniu ustawy”. Więc nie należy poszukiwać odpowiedzi na pytanie o relację zajęć i praktyk w rozporządzeniach. Zaś przepisy ustawowe – w mojej ocenie – zawierają dwa wskazania na rzecz odrębności (art. 76 ust. 7 oraz art. 107 ust. 2 pkt 2), wobec jednego (art. 67 ust. 1 pkt 3), który interpretowany jest i tak poprzez rzutowanie na jego brzmienie wybranych treści rozporządzenia. Wreszcie załącznik 3 do rozporządzenia przewiduje (we wzorze suplementu) odrębny punkt, gdzie przewidziano miejsce na informacje o praktykach (nr 6), którego nie przewidziano przy „zrealizowanych zajęciach” (pkt 4.3).
Praktycznym skutkiem stanowiska PKA jest ograniczenie, jakoby z przyczyn treści regulacji, możliwości zaliczania pracy zawodowej jako praktyki. W stanowisku czytamy: „Nie znajduje żadnego umocowania prawnego, rozpowszechnione w odniesieniu do wielu kierunków studiów, działanie w postaci „zaliczania” praktyk zawodowych na podstawie indywidualnej, zawodowej aktywności studenta, wykazywanej przed rozpoczęciem studiów, lub w ich trakcie, realizowanej w całości poza zajęciami w postaci praktyk zawodowych, organizowanych przez uczelnię. Działanie to stanowi naruszenie dyspozycji norm ustawy, które stanowią jednoznacznie, iż odmienne sposoby osiągania i weryfikacji efektów uczenia się, niż typowe, a zatem oparte na udziale studenta w zajęciach ujętych w programie i planach studiów, zorganizowanych przez uczelnię oraz na weryfikacji jego wysiłku przez osobę prowadzącą zajęcia, w trakcie tych zajęć oraz po ich zakończeniu, mogą być stosowane przez uczelnię tylko na podstawie przepisów szczególnych. W przypadku praktyk zawodowych, takich szczególnych przepisów brak, pomijając przepisy dotyczące kierunków studiów objętych standardami kształcenia oraz sytuacji nadzwyczajnych”.
Tymczasem – jak starałem się wykazać – normy ustawy nie stanowią wcale „jednoznacznie”, co więcej także art. 446 PSWiN wprost nakazuje zaliczyć jako praktykę „Służbę kandydacką strażaka lub funkcjonariusza Służby Więziennej będącego studentem”, co może wskazywać, że taka możliwość znana jest ustawodawcy, a w tym przypadku jest nakazana, nawet więc gdyby ją uznać za „sytuację nadzwyczajną”, to dlaczego w innych obszarach miałaby być zakazana. Tym bardziej jeśli uwzględniamy także art. 28 ust. 1 pkt 13) PSWiN, gdzie do zadań Senatu wpisano „określanie sposobu potwierdzania efektów uczenia się”. Jego wiązanie jedynie z potwierdzaniem efektów, o którym mowa w art. 71, może być przedwczesne o tyle, o ile w art. 71 PSWiN chodzi o „efekty uczenia się uzyskane w procesie uczenia się poza systemem studiów”, a nie np. o efekty uczenia się uzyskane… poza procesem uczenia sią. Czy więc uwzględnienie przez Senat piętnowanej w stanowisku praktyki jako jednego ze sposobów potwierdzania efektów uczenia się rozwiązuje problem?
Ustawą z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz niektórych innych ustaw w art. 67 dodano ust. 7 w brzmieniu: „W przypadkach i na warunkach określonych w regulaminie studiów uczelnia, na wniosek studenta, może zaliczyć na poczet praktyki zawodowej czynności wykonywane przez niego w szczególności w ramach zatrudnienia, stażu lub wolontariatu, jeżeli umożliwiły one uzyskanie efektów uczenia się określonych w programie studiów dla praktyk zawodowych” (na marginesie „umożliwiły one uzyskanie”, a nie doprowadziły do uzyskania). Czy w ten sposób, bez względu na to, czy praktyki to przypadek szczególny zajęć, czy nie, możliwy będzie legalny powrót do (nomen omen) praktyki właśnie, jaką kontestowano w oparciu o kontestowane tu stanowisko Prezydium PKA? Bez względu na odpowiedź, pojawia się ważniejsze pytanie: czy warto było?
Decyzje w danych stanach faktycznych powinny być konsultowane z pełnomocnikami.
Wróć