Uniwersytet Opolski został utworzony 10 marca 1994 r. w wyniku połączenia działającej w Opolu od 1954 roku Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich z istniejącą od trzynastu lat opolską filią Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Idea uniwersytetu – nieśmiało nazywanego Piastowskim – ujawniała się wielokrotnie, zrazu na fali październikowej odwilży w 1956 roku, później w 1970 r., kiedy to ówczesny rektor WSP, prof. Jan Seredyka, w memoriale skierowanym do ówczesnych władz państwowych uzasadniał marzenia „o realizacji idei Uniwersytetu Piastowskiego”. Po zrywie „Solidarności” w 1981 roku marzenia te odżyły na nowo. W 1987 roku powołano komitet organizacyjny, który przygotował koncepcję powołania w Opolu uniwersytetu. Nie powiodły się próby utworzenia go przez połącznie WSP i WSI. Impuls decydujący o pomyślnym finale projektu uniwersyteckiego w Opolu przyszedł ze strony Kościoła katolickiego. Nową koncepcję powołania uniwersytetu z uwzględnieniem Wyższego Seminarium Duchownego Śląska Opolskiego oraz opolskiej filii KUL (utworzonej w 1981 r.) zaproponował jej ówczesny dyrektor ks. dr Helmut Sobeczko. Decydujący wpływ na realizację zamierzenia miał autorytet bp. prof. Alfonsa Nosola, ordynariusza opolskiej diecezji, który w 1990 r. został przewodniczącym Komitetu do spraw Powołania Uniwersytetu w Opolu.
Uniwersytet w Opolu był dwunastym uniwersytetem klasycznym w kraju, ale pierwszym utworzonym po 1989 roku i pierwszym, w którego strukturze znalazł się Wydział Teologiczny ze wszystkimi prawami i obowiązkami uczelni kościelnej. W ślad za Opolem takie wydziały utworzono w innych polskich uniwersytetach (UŚ, UAM, UWM, USz). W pierwszym roku działalności Uniwersytet Opolski był uczelnią czterowydziałową, zatrudniał 116 profesorów i doktorów habilitowanych, a studia rozpoczynało blisko 9 tys. studentów, w tym 5 tys. na studiach stacjonarnych.
Aktualnie strukturę Uniwersytetu Opolskiego tworzy 12 wydziałów: Chemii, Ekonomiczny, Lekarski, Matematyki, Fizyki i Informatyki, Nauk o Polityce i Komunikacji Społecznej, Nauk o Zdrowiu, Nauk Społecznych, Prawa i Administracji, Przyrodniczo-Techniczny, Sztuki oraz Teologiczny. Uzupełnia ją 18 instytutów pełniących funkcje naukowe oraz 12 jednostek międzyuczelnianych, w tym Międzynarodowe Centrum Badawczo-Rozwojowe na rzecz Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, Uniwersyteckie Centrum Transferu Wiedzy i Technologii, Biblioteka Główna, Studium Języków Obcych oraz Studium Wychowania Fizycznego i Sportu. Uczelnia posiada uprawnienia do nadawania stopni naukowych w 17 dyscyplinach (ekonomia i finanse, inżynieria środowiska, górnictwo i energetyka, informatyka, historia, językoznawstwo, literaturoznawstwo, nauki biologiczne, nauki chemiczne, nauki fizyczne, nauki medyczne, nauki o polityce i administracji, nauki o zdrowiu, nauki prawne, nauki teologiczne, pedagogika, psychologia, sztuki plastyczne i konserwacja dzieł sztuki), co jest skutkiem uzyskanych w wyniku ewaluacji działalności naukowej kategorii: A+ (1), A (6) i B+ (10).
Zatrudniając 2011 pracowników, w tym 1767 na etacie i 250 na umowach cywilno-prawnych, uniwersytet jest największym pracodawcą w Opolu. W grupie nauczycieli akademickich, liczącej 1113 osób, jest 73 profesorów tytularnych, 183 doktorów habilitowanych, 290 adiunktów (doktorów), 567 asystentów, wykładowców, lektorów i instruktorów. Uczelnia zatrudnia też 651 pracowników administracji, obsługi technicznej i bibliotekarzy. W latach 2018-2023 tytuły naukowe otrzymało 25 pracowników UO, 57 uzyskało stopnie doktora habilitowanego, a 60 doktoraty. Rada Naukowa utworzonej w 2019 r. Szkoły Doktorskiej zakończyła dotychczas 24 postępowania o nadanie stopnia doktora habilitowanego i podjęła uchwały o nadaniu 191 osobom stopnia doktora.
W ubiegłym roku badacze z UO realizowali 50 projektów naukowych o łącznej wartości 34 mln zł. Aktualnie prowadzą 18 projektów, w tym 11 z NCN, 2 z NCBR, 4 z Agencji Badań Medycznych, a także 7 projektów upowszechniających naukę o łącznej wartości ponad 28 mln zł, finansowanych przez Ministerstwo Nauki. W sumie z Narodowego Centrum Nauki badacze z UO otrzymali 56 grantów o łącznej wartości 14 mln zł. Jednym z największych finansowo projektów naukowych jest CyberEva – system oceniający i monitorujący poziom cyberbezpieczeństwa o wartości 11 mln zł, finansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
Aktualnie na UO kształci się ponad 8800 studentów, w tym 7400 na studiach stacjonarnych, 1200 na studiach niestacjonarnych oraz 68 w szkole doktorskiej. W okresie boomu demograficznego ok. 15 lat temu, studiowało na UO blisko 18 tys. osób. W ciągu trzydziestu lat dyplomy Uniwersytetu Opolskiego otrzymało 110 tys. absolwentów.
Infrastrukturę uniwersytetu stanowi 31 obiektów o łącznej powierzchni 105 tys. m2. W czterech domach studenckich jest 1800 miejsc noclegowych.
W 2023 roku zakończono budowę Międzynarodowego Centrum Badawczo-Rozwojowego na rzecz Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego. Wartość projektu to 44 mln zł. „Prószkowska Pomologia”, jak określa się potocznie to przedsięwzięcie, to łącznie 2800 m2. W Opolu zlokalizowano laboratoria do badań podstawowych i komercyjnych (2500 m2), a w Prószkowie laboratorium i stację eksperymentalną o powierzchni 8 ha gruntów doświadczalnych z możliwością nawadniania. MCBR wyposażone jest w unikalną aparaturę, m.in. chromatograf gazowy sprzężony ze spektrometrem mas typu potrójny kwadrupol z jonizacją elektronową i autosamplerem, chromatograf cieczowy HPLC, zestaw spektrometru absorpcyjno-emisyjnego MP-AAS, dron wyposażony w rejestratory optyczne. Opolska część „Pomologii” to m.in. Pracownia Badań Ekotoksygologicznych, Laboratorium Badań Jakości Bezpieczeństwa Chemicznego Żywności, Laboratorium Odnawialnych Źródeł Energii.
W Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym powstały dwa centra naukowo-badawcze: Uniwersyteckie Centrum Wsparcia Badań Klinicznych oraz Centrum Badań i Innowacji w Chorobach Cywilizacyjnych: Sercowo-naczyniowych i Kręgosłupa. Uniwersytet posiada także wyjątkowe na skalę światową stanowisko paleontologiczne w Krasiejowie.
Bibliotekę Uniwersytetu Opolskiego tworzy Biblioteka Główna i 11 bibliotek specjalistycznych, obsługujących prawie 10 tys. użytkowników. Zbiory liczą ponad milion egzemplarzy książek, czasopism oraz zbiorów specjalnych, w tym: 747 starodruków, 2317 tytułów wydawnictw z XIX w., 2178 silesianów oraz unikatową kolekcję Archiwum RODŁA – Zbiór Archiwalny Związku Polaków w Niemczech, ofiarowany przez spadkobierców Edmunda Osmańczyka i jego asystentkę Helenę Lehr. W lipcu 1997 r. powódź tysiąclecia zalała dwie kondygnacje budynku Biblioteki Głównej przy ul. Strzelców Bytomskich, niszcząc pomieszczenia magazynowe i ok. 24% zbiorów. Biblioteka prowadzi Bazę Wiedzy UO: repozytorium dorobku naukowego pracowników uczelni oraz Platformę Czasopism Elektronicznych UO. Placówka wdrożyła system Alma i rozpoczęła współkatalogowanie zbiorów z Biblioteką Narodową.
W Uniwersytecie działa Chór akademicki „Dramma per musica” którego założycielem (1993) i dyrygentem jest dr Elżbieta Trylnik. Sportową wizytówką UO jest żeńska drużyna siatkarek UNI Opole, której założycielem (2016) i pierwszym prezesem był rektor prof. Marek Masnyk. Aktualnie drużyna występuje w TAURON Lidze i zajmuje szóste miejsce w najwyższej grupie rozgrywkowej w kraju.
(oprac. pk)
