Żyj i daj żyć innym

Na publikację składa się trzydzieści pięć recenzji publikowanych na łamach miesięcznika „Nowe Książki” w latach „2016-2023” (błąd chronologii pojawia się dwukrotnie w krótkim wstępie). Głównie są to teksty poświęcone powieściom i opowiadaniom pisarzy i pisarek anglosaskich i frankofońskich, w przeważającej mierze amerykańskich i francuskich. Post factum owe krótkie szkice podzielone zostały (zapewne gwoli pewnego uporządkowania) na cztery bloki tematyczne: I. Kobiety, patriarchat, emancypacja, II. Mniejszości, marginalizacja, wykluczenie, III. Nieprzystosowanie, cierpienie, trauma, IV. Zagubienie, zagłada, apokalipsa.

Jak zaznacza autorka, wybór książek nie był ani przypadkowy, ani narzucony odgórnie, dlatego też możemy mówić o pewnym ideowym monolicie w odniesieniu do tematyki podejmowanej w opisywanych książkach oraz powstających wtedy recenzjach. Na pewnych płaszczyznach recenzowane pozycje zazębiają się i przenikają, tworząc wycinek ówczesnej zarówno literackiej, jak i społecznej rzeczywistości. Co wspólnego może mieć huragan Katrina z „Black Lives Matter”? Otóż daleko posunięte konsekwencje tej pogodowej anomalii bez wątpienia bardziej odczuła społeczność czarnoskórych, słabiej wykształconych i biedniejszych mieszkańców niż ich białych sąsiadów. Ruch „#MeToo” oraz emancypacja kobiet, nieprzystosowanie, szeroko pojęte wykluczenie, cierpienie spowodowane byciem „innym” niż reszta ludzkiego kolektywu, cielesność, seksualność, wszystkie te kwestie zajmują poczesne miejsce w Poblaskach współczesności, ale można domniemywać, że są one istotne nie tylko w recenzenckiej twórczości Alicji Piechuckiej. Z wybranych do recenzji książek wyczytamy wiele nie tylko o ich autorach, ale także o samej recenzentce, jej wrażliwości, sympatiach literackich i niezwykle istotnych dla niej kwestiach społecznych. Równość, tolerancja, akceptacja, brak uprzedzeń, szacunek wobec tego, co inne – zdaje mi się, że właśnie te hasła określają nie tylko opisywaną publikację, ale są również zasadami, którymi recenzentka kieruje się na co dzień. Wśród recenzowanych autorów pojawiają się nazwiska klasyków (żywych i martwych), jak i twórców mniej znanych lub debiutantów. Są to m.in.: Michael Houllebecq, Thomas Pynchon, Michael Ondaatje, Francis Scott Fitzgerald, Margaret Atwood, Deborah Eisenberg czy Annie Ernaux. Rzecz jasna nie sposób o wszystkich tych pisarzach usłyszeć, nawet jeżeli w swoim kraju odnieśli literacki i medialny sukces, bowiem mnogość wydawanych książek już chyba od kilku dziesięcioleci zdaje się przekraczać czytelnicze możliwości nawet tabunu krytyków literackich, a co dopiero pojedynczego recenzenta.

Żywot recenzji jest niezwykle krótki. Oczywiście zdarza się, że powołują się czasem na nie badacze, umieszczają później w bibliografiach i przypisach, ale w porównaniu do książek, których dotyczą, należałoby stwierdzić, że nie są nawet gwiazdami jednego sezonu. Świecą nikłym, odbitym światłem, jeżeli pisarz osiągnie sukces, a autor recenzji pozna się na nim wcześniej. Pełnią jednak, chyba zawsze tak było, rolę służebną wobec dzieła literackiego. W obecnych czasach internet nieco wydłużył ich czytelniczą peregrynację, wydawnictwa zamieszczają je na swoich stronach, ale jednak ulotność pozostaje ich cechą główną. Mogą być zapisem, jak zauważa Piechucka, literackiego rozwoju krytyka, jego odbioru literatury w danym momencie życia i historii. Poblask współczesności jest doskonałym przykładem egzemplifikującym tę tezę. Teksty rozproszone po czasopismach mogą tracić na swej wymowności, zebrane w zbiorczą publikację stanowią konkretny punkt odniesienia dla badaczy, ale i dla samej autorki, która może prześledzić ewolucję swojej literackiej drogi, a czytelnikom fundują porcję wiedzy o wybranych dziełach literatury francuskiej i amerykańskiej.

Alicja PIECHUCKA, Poblask współczesności. Szkice o literaturze, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2022.