Wywrócić istniejący porządek rzeczy

Zmiany mogą był łagodne albo gwałtowne. Do tych ostatnich z pewnością zaliczają się przełomy, których skutków nie można nie zauważyć. W nauce dokonanie przełomu oznacza konieczność „porzucenia niektórych własnych przekonań ugruntowanych przez wieloletnie przemyślenia, często oparte na interpretacji wyników dotychczasowych badań”, pisze prof. dr hab. Piotr Jaranowski w „Academii” (nr 3/2022), magazynie Polskiej Akademii Nauk. Wiadomo, że przekraczanie granic każdorazowo stanowi ogromne wyzwanie, ale jasne jest również, że bez stawiania kolejnych kroków do przodu, rozwój nie byłby możliwy. Dobrze to widać w dziedzinie medycyny, gdzie progres wynika nie tylko z unowocześniania technik diagnostycznych, ale także z reorientacji ich stosowania. Weźmy przykład tomografii komputerowej. Metoda, która pozwala, i to w nieinwazyjny sposób, wykryć istniejące nieprawidłowości, dopiero od niedawna zaczęła być wykorzystywana w rozpoznawaniu choroby wieńcowej. Wziąwszy pod uwagę, że w Polsce główną przyczyną zgonów są choroby serca i naczyń, można mieć nadzieję, że nowe podejście pozwoli ocalić życie wielu pacjentów.

Podobnie rzecz ma się ze obszarem odżywiania. Powszechnie wiadomo, że właściwie zbilansowana dieta jest niezwykle istotna z punktu widzenia zachowania zdrowia, ale dopiero nutrigenomika, czyli nauka badająca, w jaki sposób jedzenie wchodzi w kontakt z genami, może istotnie pomóc w eliminowaniu ryzyka wielu chorób, dostarczając wiedzy o tym, co należy jeść, aby transportowane wraz z pożywieniem składniki pokarmowe wpływały w sposób pozytywny na epigenom. Interesującym przypadkiem jest także casus inżynierii genetycznej. Wykorzystanie jej we właściwy sposób może w istotny sposób przysłużyć się osobom cierpiącym z powodu skutków wrodzonych chorób neurodegeneracyjnych. W chwili obecnej takim pacjentom pozostaje jedynie leczenie objawowe i rehabilitacja. Punktem zwrotnym w ich życiu byłby z pewnością moment zastosowania metody polegającej na umieszczeniu w organizmie prawidłowej wersji genu albo na zmodyfikowaniu istniejącej nieprawidłowej mutacji.

Rozwój technologiczny oznacza kolejne zdobycze w dziedzinie sieci bezprzewodowych, robotyki i miniaturyzacji. Dzięki wszystkim tym udoskonaleniom powstają realne możliwości leczenia różnych zaburzeń wynikających z uszkodzenia niektórych partii mózgu. Dla pacjentów cierpiących z powodu drżenia samoistnego albo różnego typu nowotworów, neurochirurgia czynnościowa wykorzystująca do operacji takie narzędzia, jak Gamma Knife czy Cyber Knife, może stanowić prawdziwy przełom w leczeniu. Sporą nadzieję daje także osobom zmagającym się ze schorzeniami psychiatrycznymi. W czasach zachodzących obecnie zmian klimatycznych nie da się uniknąć dokonania przekształceń w sektorze energetycznym. Aby ustrzec się przed ostateczną katastrofą, konieczne jest przestawienie się na odnawialne źródła energii. Niezwykle interesująco jawi się w tym kontekście potencjał perowskitowych ogniw fotowoltaicznych. Dzięki nim pojawia się szansa na tanią i dostępną dla każdego energię. Ich zaletą jest zarówno możliwość drukowania ogniw na niemalże dowolnym podłożu, wydajność działania w sztucznym świetle, jak i łatwa dostępność materiałów służących do ich wytwarzania. Lęk związany ze zmianą w takim samym stopniu dotyka poszczególnych sektorów czy dziedzin, jak i delikatnej tkanki społecznej.

Strach przed nowym i nieznanym od zawsze towarzyszył istniejącym zbiorowościom. Obawa przed pogorszeniem sytuacji wynikającej z modyfikacji istniejącego od dłuższego czasu status quo wyrażała się zazwyczaj w konieczności wykonywania ochronnych gestów czy stawiania obiektów, jakimi na polskiej wsi były np. krzyże, które miały za zadanie uchronić społeczność od wszelkich plag i niebezpieczeństw. Ale już we współczesnych wspólnotach cyfrowych, bo o takich już można z pewnością mówić, kiedy do sieci jest podłączone 60% populacji świata, wyraźnie widać modyfikację sposobów zaspokajania potrzeb życiowych. Widoczna zmiana kulturowa objęła wiele różnych obszarów, w tym zawodowych, osobistych czy biznesowych. Jeszcze kilka lat temu np. mało kto wyobrażał sobie, że naukę czy pracę można równie skutecznie wykonywać w sposób zdalny, a dzisiaj stanowi to normę. Wkraczając w erę zaawansowanych technologii opartych na algorytmach oraz sztucznej inteligencji nie można zapominać o istniejących zagrożeniach, dlatego trzeba nauczyć się regulować ruch internetowy, w taki sposób, by zapewnić użytkownikom bezpieczeństwo w sieci. Powinno się także zadbać o to, aby pojawiające się rozwiązania były mniej angażujące ludzką psychikę, w przeciwnym razie można się od nich w szybkim tempie uzależnić.

Wychodzenie poza stałe przyzwyczajenia i poza dobrze znany schemat w każdej sytuacji jest tyle intrygujące, co niebezpieczne. Nikt bowiem nie daje gwarancji sukcesu, natomiast koszty trzeba ponosić każdorazowo. Trudno jednak wyobrazić sobie i zaakceptować świat, a zwłaszcza świat nauki, który ugrzązłby w stanie stagnacji.