logo
FA 2/2023 okolice nauki

Artur Kijas

Listy mikrobiologa

Listy mikrobiologa 1

Jednym z najwybitniejszych uczonych polskich związanych z uniwersytetami w Rosji: petersburskim, charkowskim, noworosyjskim w Odessie i krótko, w latach 50. XIX wieku, z Liceum Demidowskim w Jarosławiu był Leon Cienkowski, biolog ewolucjonista, pionier badań nad pierwotniakami, którego nieco młodszy Józef Nusbaum-Hilarowicz, zoolog, równie nieprzeciętny uczony, nazwał „badaczem sławy wszechświatowej”. Nie było w tym przesady. Cienkowski, pracując w Charkowie, na podstawie własnych doświadczeń stworzył oryginalny sposób wytwarzania szczepionki przeciw wąglikowi, który dziesiątkował liczne fermy owiec. Z dużym powodzeniem stosowano ją nie tylko w stepach Chersonezu, ale i w licznych owczarniach całego imperium. Jego badania nad pasożytami przyczyniły się do rozwoju rosyjskiej bakteriologii. Wyrazem uznania dla dokonań naukowych Cienkowskiego był wybór w 1881 roku na członka korespondenta Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu.

Dzięki licznym pracom, zarówno polskim, jak i rosyjskim, wiemy dziś o Cienkowskim dużo więcej niż do niedawna, zwłaszcza jeśli chodzi o przyjaciół uczonego, jego kontakty, rodzinę. Znacznym wydarzeniem edytorskim jest ukazanie się książki profesorów charkowskich Lubowi Żwanko i Dmytra Kibkały poświęconej temu uczonemu. W publikacji na podstawie rzetelnie zebranych źródeł i literatury znalazły się wiadomości na temat życia i awansów naukowych uczonego, jego oceny nie tylko jako badacza i pracownika nauki, ale i człowieka. Cennym uzupełnieniem tych fragmentów jest wykaz jego odkryć i prac naukowych, a także fragmenty opracowania poświęcone znanemu biologowi Jerzemu Aleksandrowiczowi, profesorowi botaniki Szkoły Głównej i Uniwersytetu Warszawskiego. Znaczna część listów Cienkowskiego, od listopada 1846 roku do maja 1887 roku, adresowana była do tego uczonego i humanisty, absolwenta Wydziału Fizyczno-Matematycznego Uniwersytetu Petersburskiego. Podobnie jak w przypadku Cienkowskiego, jego zainteresowania i dociekania związane były z nazwiskiem innego uczonego Polaka, profesora Uniwersytetu Moskiewskiego i Petersburskiego, Jana Szychowskiego.

Można powiedzieć, że bez względu na wojnę, którą Władimir Putin wypowiedział Ukrainie, uczeni charkowscy podjęli uwieńczony sukcesem trud przygotowania tej książki. Jej łaciński tytuł, adekwatny do życia Cienkowskiego, wpisuje się dobrze w czasy nam współczesne. Żeby powstała prezentowana książka, autorzy pokonać musieli niejedną przeszkodę. Związane to było z formalną stroną opracowania – kaligrafią, identyfikacją osób z kręgu ludzi bliskich Cienkowskiemu, jak również pojedynczych słów właściwych językowi uczonego. Trzeba przyznać, że mimo licznych kłopotów z zadania wywiązali się nieomal perfekcyjnie. Każdy z publikowanych listów zaopatrzony został w przypisy formalne i merytoryczne. Przypisy merytoryczne objaśniają pojawiające się w listach nazwiska związane nie tylko z biologią, ale i z innymi dziedzinami nauki. Niezidentyfikowana przez autorów osoba występująca w liście nr 36 (przypis 153) to Hieronim Krzyżanowski (1819-1875), prawnik, profesor uniwersytetu w Petersburgu, dyrektor Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych Królestwa Polskiego, profesor Szkoły Głównej Warszawskiej. Cienkowski poznał go jeszcze w Petersburgu.

Książka wzbogacona została wizerunkami obiektów, z którymi związany był Cienkowski, fotokopiami pierwszych wydań jego prac, fotografiami ludzi z nim związanych. Jest to budząca podziw dla treści i formy książka naukowa, która w części pierwszej, merytorycznej, przynosi wiele nowych, z opracowywanych listów pozyskanych wiadomości o Cienkowskim, natomiast jej część druga – krytyczna edycja listów – z pewnością może stać się źródłem do badań kilku dyscyplin humanistycznych i społecznych.

Artur Kijas

Lubow ŻWANKO, Dmytro KIBKAŁO, Per aspera ad astra. Listy Leona Cienkowskiego (1822-1887), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2022.

Wróć