Dydaktyka, głupcze!

W dyskusjach nad punktozą, która ogarnęła uniwersytety, zwraca się uwagę na jej negatywne skutki dla jakości pracy naukowej. Na badania robione w pośpiechu. Na to, że publikuje się prace, które nic nie wnoszą do nauki, a celem ich powstawania jest tylko zdobywanie punktów. O wiele mniej miejsca poświęca się natomiast kosztom, jakie w takich okolicznościach ponosi dydaktyka. Z jakimi problemami się to wiąże w Polsce XXI wieku?

Na książkę składa się 12 artykułów napisanych przez uczonych-ekspertów reprezentujących różne ośrodki naukowe, a przede wszystkim posiadających wieloletnie doświadczenie pracy akademickiej. Szerokie spektrum podejmowanych przez nich tematów odzwierciedla zakres obszarów i dylematów, jakie wiążą się z kształceniem akademickim. Każdy bowiem z wątków budzi w środowiskach uczelnianych emocje i niekiedy skrajne postawy. Tak jest na przykład w przypadku planowania dydaktycznego w toku kształcenia.

Planowanie to obejmuje – jak pisze Danuta Konieczka-Śliwińska – zarówno decyzje podjęte już na poziomie konstruowania programu studiów i efektów uczenia się, jak i te dokonujące się na etapie projektowania przebiegu konkretnych zajęć. Ale nieodzowną częścią planowania dydaktycznego jest również systematycznie podejmowana refleksja nauczyciela akademickiego, która powinna mu towarzyszyć nie tylko przy sporządzaniu samego planu działania, lecz na bieżąco, podczas jego realizacji, stając się podstawą do ewaluacji prowadzonych zajęć.

Innym kontrowersyjnym zagadnieniem jest rola opinii studentów w procesie kształcenia. Głos studentów jest istotny z kilku względów, przede wszystkim ocenianie przez nich zajęć może pomóc w ich ewentualnej modyfikacji, poprawie, zaoferowaniu większej liczby godzin, jeśli są dobre albo też rezygnację z danego kursu. Ale czyniona przez studentów ewaluacja służy również upełnomocnieniu ich w procesie kształcenia, przyczynia się do wzrostu tzw. partycypacyjnego podejścia. Nie wszystkim się to jednak podoba. Istnieją opinie, że studenci nisko oceniani przez wykładowcę wykorzystują ankiety ewaluacyjne do wylania wcale niemerytorycznych żalów. Nie ulega jednak wątpliwości, że opinie studentów należy brać pod uwagę w nie mniejszym stopniu niż ich nauczycieli. Wszyscy bowiem tworzą społeczność akademicką i wzajemnie stymulują się do pracy albo jej unikania.

Trzecim przykładem jest kwestia prac dyplomowych. Czy na pewno studia licencjackie, tak jak magisterskie, powinny się kończyć napisaniem i obroną pracy? Być może te pierwszego stopnia winny być zwieńczone tylko egzaminem z wiedzy? Jakie wymagania stawiać pracom licencjackim w odróżnieniu od magisterskich? Wyzwaniem pozostaje ponadto m.in. określenie specyfiki merytorycznej prac powstających na kierunkach studiów, których efekty uczenia się odnoszą się nie do jednej, a do kilku dyscyplin naukowych. Nie do końca sprecyzowana jest również rola promotora.

Ciekawe są rozdziały dotyczące umiędzynarodawiania kształcenia przez organizację szkół letnich oraz dotyczące inkluzji studentów cudzoziemców jako elementu rozwoju uczelni. Początki pandemii koronawirusa przypomina z kolei tekst o tym, jak błyskawicznie dokonać transformacji z kształcenia tradycyjnego na zdalne. Nie umyka uwadze autorów ewolucja systemu prawnego w zakresie kształcenia i dydaktyki ani rola administracji w akademickiej misji kształcenia. Inspirujący jest artykuł na temat kształcenia przez badania. Być może to właśnie powinna być podstawa konstrukcji programu studiów?

Autorki i autorzy tej książki nie rozstrzygają ostatecznie, jak ma wyglądać kształcenie we współczesnej Polsce. Ich testy stanowią raczej przyczynek do debaty na ten temat. Jest on przygotowany bardzo rzetelnie tak pod względem merytorycznym, jak i edytorskim.

Kształcenie akademickie. Współczesne konteksty i wyzwania, red. Beata MIKOŁAJCZYK, Danuta KONIECZKA-ŚLIWIŃSKA, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2022.