Jak zwiększyć zaufanie do nauki?

Niewątpliwie mamy problem z komunikacją naukową. Chyba jeszcze nigdy nie było to tak wyraźne jak teraz, w czasach pandemii. Wielu z nas nie rozumie przekazów naukowców lub nie chce ich słuchać, skutkiem czego sytuacja epidemiczna jest fatalna. Badania opisane w książce były jednak prowadzone, nim COVID-19 opanował świat. Wtedy jeszcze łatwiej nam było się oszukiwać, że nauka nie ma wielkiego wpływu na codzienne życie jednostki.

To właśnie brak uznania jest wymieniany jako jedna z barier utrudniających zaangażowanie naukowców w aktywną komunikację naukową. Kolejnymi przeszkodami są brak czasu z powodu nadmiernego obciążenia biurokratycznego i konkurencyjności samej nauki, brak specjalistycznego szkolenia w zakresie komunikacji naukowej oraz strach przed zdyskredytowaniem ze strony innych. Naukowcy obawiają się również niezrozumienia przez opinię publiczną i dziennikarzy. Styl naukowy jest często krytykowany za niedostępność dla osób niebędących ekspertami.

W książce opisano badania w ramach projektu H2020 CONCISE – Communication role on perception and beliefs of EU citizens about science. Kluczowe było tu wykorzystanie konsultacji społecznych inspirowanych metodą World Wide Views (WWV). Badania polskie są częścią międzynarodowego programu obejmującego jeszcze cztery kraje europejskie: Portugalię, Hiszpanię, Włochy oraz Słowację. W każdym z nich w konsultacjach brała udział grupa stu osób. Omawiano cztery istotne społeczno-ekonomicznie tematy naukowe: szczepionki, medycynę alternatywną, zmiany klimatyczne i GMO. Przeprowadzono również ogólnoeuropejską debatę na temat komunikacji naukowej z udziałem szerokiego grona interesariuszy: naukowców, mediów, decydentów, przedsiębiorców, popularyzatorów nauki i organizacji pozarządowych. Analizowano źródła i kanały, za pomocą których ludzie zdobywają wiedzę naukową, m.in. programy popularnonaukowe w telewizji i internecie.

Wyniki zebrane z różnych regionów dostarczyły informacji na temat ogólnego postrzegania nauki przez obywateli UE. Z jednej strony zauważono, że ludzie wierzą tylko w naukę zgodną z wyznawanymi przekonaniami. W dodatku niektórzy twierdzą, że ich życie by się nie zmieniło, gdyby nauka nie istniała. Z drugiej strony w raportach z tych samych badań można przeczytać, że w 2020 roku wzrosło zaufanie do nauki i naukowców. Wpływ na ograniczenie postaw sceptycznych ma komunikacja naukowa, której podstawami są: dialog z obywatelami, włączające podejście do inicjatyw badawczych, promowanie nauki obywatelskiej oraz budowanie relacji opartych na zaufaniu.

Współpraca i interaktywność w zakresie upowszechniania nauki pomiędzy naukowcami i uczelniami a dziennikarzami, organizacjami, decydentami i centrami nauki nasiliła się w Polsce za sprawą pandemii COVID-19. Nową jakość w komunikowaniu się ze społeczeństwem zaprezentowało polskie Ministerstwo Zdrowia. Na stronie rządowej powstała podstrona www.gov.pl/szczepimysie. Znalazły się w niej wydzielone miejsca dla poszczególnych interesariuszy: materiały informacyjne dla szpitali, pacjentów, mediów oraz dla pełnomocników wojewodów ds. szczepień. Rozpoczęto również walkę z fałszywymi informacjami, zachęcając do zgłaszania fake newsów. Niestety głosy naukowców w walce z pandemią okazały się mniej ważne niż innych grup.

Jak zauważają autorzy książki, od liderów komunikacji naukowej dzieli nas spory dystans. Na przykład w Wielkiej Brytanii powstała inicjatywa masowego dotarcia do społeczności naukowej i zaproszenia jej do współpracy. Wykorzystano dwa mechanizmy: dedykowane konto na Twitterze, promujące wszelkie możliwości współpracy naukowców z Parlamentem Wielkiej Brytanii, oraz nieformalną sieć ponad czterystu „mobilizatorów” wiedzy na uniwersytetach, w towarzystwach naukowych i stowarzyszeniach zawodowych, którzy szeroko informowali o swojej działalności.

Komunikacja naukowa w Polsce. Partycypacja. Dialog. Zaufanie, red. Izabela WARWAS, Małgorzata DZIMIŃSKA, Aneta KRZEWIŃSKA, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2021.