Erasmus+ w pandemii

Znany wszystkim dbającym o dobrą kondycję edukacji program Erasmus+ jest podstawowym narzędziem Komisji Europejskiej służącym stymulowaniu rozwoju umiejętności w zakresie przedsiębiorczości, kreatywności i innowacyjności, poprawy infrastruktury służącej transferowi wiedzy ze szkolnictwa wyższego, zwiększania dostępności i popularności takich inicjatyw, jak start-upy i spin-offy, zachęcania do tworzenia partnerstw i podejmowania współpracy z biznesem oraz zaangażowania sektora szkolnictwa wyższego w tworzenie zintegrowanych planów lokalnego i regionalnego rozwoju. Erasmus+ osiąga powyższe cele poprzez realizowanie międzynarodowej mobilności i projektów, przez co zwiększa potencjał ludzki poszczególnych krajów do adekwatnego reagowania na potrzeby społeczeństwa i gospodarki. W ciągu ponad 30-letniego funkcjonowania program udowodnił swoją skuteczność w tym zakresie.

Pandemia COVID-19 w istotny sposób ograniczyła działalność programu. Biorąc pod uwagę stwierdzony pozytywny wpływ programu na rozwój kompetencji osób uczących się, poszukiwano dowodów na to, czy pandemia zaszkodziła funkcjonowaniu programu, a jeżeli tak, to w jakim stopniu. Przyjrzyjmy się efektom trzech badań: dwóch przeprowadzonych przez Komisję Europejską oraz badania zrealizowanego przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji (FRSE), czyli Narodową Agencję programu Erasmus+ i Europejskiego Korpusu Solidarności.

Pierwsze badanie dotyczyło wpływu COVID-19 na działania związane z mobilnością edukacyjną i zostało przeprowadzone w kwietniu 2020 r. Głównym jego celem było zebranie opinii uczestników mobilności w ramach programu Erasmus+ i Europejskiego Korpusu Solidarności (EKS). Objęło ono prawie 40% uczestników mobilności realizowanej w tamtym okresie. Główne ustalenia ankiety wskazują, że około 25% uczestników nie odczuło skutków nowej sytuacji (lub odczuło je w bardzo niewielkim stopniu). Pozostałe 75% zgłosiło, że kontynuowało swoją działalność na innych zasadach (42% respondentów), musiało zawiesić działalność (22%) i odwołało zaplanowane działania (36%). 75% uczestników dotkniętych skutkami pandemii wróciło do domu, podczas gdy około 25% pozostało za granicą (w wielu przypadkach z powodu trudności z organizacją powrotu). Respondenci zostali zapytani o to, jak oceniają jakość zajęć wirtualnych oferowanych im w zastępstwie tych, które miały być realizowane za granicą. Duża część z nich oceniła cyfrowe narzędzia i platformy edukacyjne jako bardzo dobre (71%), jakość zajęć jako wysoką (63%) i adekwatną do planowanej przez nich mobilności (71%). Potwierdzili oni również, że byli bardzo zadowoleni z ogólnego wsparcia, jakie otrzymali (ponad 80%), a w większości przypadków (72%) zajęcia, w których uczestniczyli miały zostać uznane przez instytucje wysyłające. Wydaje się również, że uczestnicy z doświadczeniem wirtualnej mobilności są bardziej przekonani o słuszności przyszłego scenariusza łączonych (mieszanych) mobilności (ang. blended mobility). Z ankiety wynika, że rozpoczęcie mobilności w formie wirtualnego uczenia się było najbardziej preferowane, a tylko 9% respondentów opowiedziało się za anulowaniem okresów mobilności.

Drugie badanie KE dotyczyło wpływu COVID-19 na działalność europejskich uczelni i zostało przeprowadzone w maju 2020 r. Głównym wnioskiem wysnutym przez Komisję Europejską jest istnienie pilnej potrzeby ściślejszej współpracy między uczelniami w zakresie edukacji, badań i innowacji oraz przyspieszenia procesów cyfryzacji instytucji szkolnictwa wyższego. Ten kierunek myślenia potwierdziło ponad 60% respondentów badania. Ponadto prawie 80% respondentów deklarowało, że dzieli się dobrymi praktykami w ramach swojego sojuszu uczelnianego, a 96% twierdzi, że „byliby lepiej przygotowani do stawienia czoła pandemii, gdyby ich uczelnia posiadała w pełni operacyjny status Uniwersytetu Europejskiego”.

Z tego badania wynika, że najbardziej przydatne cechy w zakresie zarządzania kryzysem pandemicznym to: funkcjonalne wirtualne kampusy międzyuniwersyteckie; działająca infrastruktura i metodologia dla wspólnych kursów hybrydowych; stworzenie we współpracy z przedsiębiorstwami, regionami i miastami krótkich kursów prowadzących do uzyskania mikrokwalifikacji w celu wyposażenia pracowników w umiejętności pracy zgodnie z metodą „just-in-time” i wreszcie stosowanie podejścia zorientowanego na współpracę studentów z wykładowcami akademickimi, badaczami, przedsiębiorstwami, miastami i regionami w celu rozwiązania problemów społecznych.

Trzecie badanie zostało przeprowadzone przez FRSE w marcu 2020 r. wśród instytucji wysyłających uczestników mobilności za granicę w ramach następujących programów: Erasmus+, EKS i POWER. W momencie przeprowadzania badania w 213 ankietowanych instytucjach za granicą przebywało 3713 uczestników z Polski, z czego większość była w Hiszpanii, Portugalii i Niemczech. Przedstawiciele instytucji, którzy wypełnili ankietę, zostali zapytani, czy osoby przebywające za granicą planują obecnie powrót do kraju wcześniej niż zaplanowano. 71% z nich odpowiedziało, że uczestnicy mobilności nie planują skrócenia pobytu. Tylko 733 osoby planowały wcześniejszy powrót.

Przytoczone badania udzieliły ogólnej odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu pandemia ograniczyła zakres i zasięg oddziaływania programu. Dostrzegano jednak nadal potrzebę zbadania, czy kompetencje 4.0 rozwijane przez uczestników programu Erasmus+ przyjęły rolę mechanizmu obronnego przed pandemią. W tym kontekście wyniki badań KE i FRSE o charakterze głównie ilościowym zostały uzupełnione o aspekt jakościowy omawianego zagadnienia. Ponadto w badaniach uwzględniono międzyinstytucjonalne projekty współpracy realizowane w formie partnerstw strategicznych, które stanowią istotną część agendy Erasmusa+.

Przytoczone powyżej wyniki badań i wnioski z nich płynące były przyczyną zainicjowania badania, którego celem jest sprawdzenie, w jakim stopniu kompetencje 4.0 ułatwiają realizację projektów Erasmus+, zarządzanie nimi i ich trwałość w dobie pandemii COVID-19. To właśnie liderzy projektów Erasmus+ inicjują zmiany w swoich instytucjach i realizują inicjatywy, które mają wyposażyć w te kompetencje także innych. Ich odpowiedzialność w ramach projektu jest znacznie większa i dotyczy różnych obszarów działań: od merytorycznych po zarządcze.

Aby sprawdzić, jak koordynatorzy projektów Erasmus+ poradzili sobie z zarządzaniem projektami podczas pandemii Covid-19, jakie kompetencje były im w tym najbardziej przydatne oraz które z kompetencji i czynników kontekstowych w największym stopniu wpływają na realizację, zarządzanie i utrzymanie projektów Erasmus+ w pandemii Covid-19, autor tego artykułu przeprowadził w 2021 r. badanie na próbie 990 polskich liderów projektów, którzy realizowali międzynarodowe działania edukacyjne w trakcie pandemii Covid-19. Ankietowani koordynatorzy projektów zostali poproszeni o autoewaluację swoich kompetencji w 4 kategoriach: kompetencji cyfrowych i technicznych, zarządczych, kognitywnych oraz społecznych. W trakcie badania najwyższe oceny zebrały kompetencje cyfrowe i techniczne, a wśród nich takie umiejętności jak obsłucha komputera czy praca z dokumentami online. Badani wysoko ocenili także swoje kompetencje społeczne, a zwłaszcza innowacyjność, umiejętność budowania relacji, utrzymywania kontaktów i współpracy. W przypadku projektów Erasmus+ realizowanych w trakcie pandemii to właśnie kompetencje cyfrowe badanych liderów okazały się wystarczająco wysokie, aby skutecznie poradzić sobie w komunikacji i zarządzaniu projektem oraz konsorcjum projektowym on-line.

Ponadto, badanie potwierdza, że wysoko rozwinięte kompetencje społeczne w wymiarze radzenia sobie ze stresem i umiejętnością przystosowywania się wspomagają realizację, zarządzanie i utrzymanie projektów Erasmus+ w czasach pandemii Covid-19. Przydatne okazują się także kompetencje kognitywne w wymiarze pro-aktywności, zaangażowania, innowacji i otwartości na zmianę, a także kompetencje menadżerskie w wymiarze umiejętności koordynowania pracy w grupie. Badanie wykazało też, że takie cechy osobowości jak stabilność emocjonalna, otwartość na doświadczenie, sumienność i ekstrawersja również przyczyniają się do utrzymywania realizacji projektów Erasmus+ w czasie pandemii Covid-19.

Z kolei czynniki kontekstowe, które miały największy wpływ na utrzymanie realizacji projektów Erasmus+ w pandemii, to: wiek liderów (młodsi lepiej sobie radzili w pandemii), wysokość budżetu projektu (projekty z budżetem ponad 200 tys. euro rzadziej były zawieszane) oraz liczba partnerów w projekcie (projekty mające pięciu lub więcej partnerów rzadziej były zawieszane). Należy zaznaczyć przy tym, że wysokie budżety oraz duża liczba partnerów w projekcie są domeną bardziej doświadczonych podmiotów, co także mogło mieć wpływ na powodzenie działań. Co więcej, projekty Erasmus+ realizowane przez instytucje prywatne lub przed podmioty szkolnictwa wyższego i edukacji dorosłych były bardziej odporne na negatywne skutki pandemii.