Piotr Kieraciński
W końcu czerwca tego roku opublikowałem krótki przegląd spraw dotyczących dyscyplin nauki w kontekście projektu rozporządzenia, który wówczas się ukazał (Dyscypliny 3.0, FA 7-8/2022 i podobny wcześniejszy tekst na portalu forumakademickie.pl). Dziś rozporządzenie obowiązuje, ale w kształcie nieco innym od ówczesnego projektu. Warto zatem przyjrzeć się, co nowego pojawiło się w „spisie nauk polskich”.
Zasadnicza korekta podziału nauk, dokonana w 2018 roku, miała charakter praktyczny. Wynikała z chęci zmniejszenia ich liczby w oficjalnym wykazie. Było to ważne, bowiem wchodząca wówczas w życie ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nadawała dyscyplinom nowe, zasadnicze znaczenie dla instytucji badawczych, zwłaszcza w kontekście ewaluacji wyników badań naukowych. Przyznane w jej rezultacie kategorie zaczęły pełnić znacznie ważniejszą niż wcześniej rolę. Znaczenie umiędzynarodowienia polskiej nauki było podstawą do stworzenia mniej licznego i prostszego „zbioru nauk”, niż ten, który funkcjonował od 2011 roku. Wzorem miał być podział stosowany przez OECD, choć nie do końca tak się stało, o czym pisałem w tekście Światowo, ale po naszemu (FA 10/2018).
Od 2018 roku mieliśmy dwustopniowy podział nauk, liczący 8 dziedzin, w tym 7 nauki i 1 dziedzinę sztuki. W tychże dziedzinach było 47 dyscyplin, z tym że nauki teologiczne były jednocześnie dziedziną i dyscypliną. W rozporządzeniu ministra edukacji i nauki z 11 października 2022 r. wyszczególniono 10 dziedzin nauki, czyli o 2 więcej niż dotychczas, oraz 56 dyscyplin – o 9 więcej niż w rozporządzeniu z 2018 roku. Dwie nowe dziedziny to: całkiem nowa dziedzina nauk o rodzinie, w której jest dyscyplina o tej samej nazwie, oraz dziedzina nauk weterynaryjnych z dyscypliną weterynaria (wyodrębnioną i przeniesioną z nauk rolniczych). Mamy w tym ostatnim przypadku powrót do sytuacji z 2011 r. (i we wcześniejszych latach), gdy weterynaria była dziedziną i dyscypliną równocześnie. Nauki o rodzinie istniały jako dyscyplina w dziedzinie nauk humanistycznych w podziale z 2011 r.
Zmiany zaszły także w pozostałych 7 dziedzinach, dziedzina sztuki pozostała taką, jaką była od 2018 roku, z trzema wówczas ustalonymi dyscyplinami. W wyniku wyodrębnienia weterynarii w dziedzinie nauk rolniczych zostały 4 dyscypliny. W dziedzinie nauk humanistycznych doszły dwie dyscypliny: etnologia i antropologia kulturowa oraz polonistyka, zatem ma ona obecnie 9 dyscyplin. W dziedzinie nauk inżynieryjno-technicznych dodano dwie dyscypliny: inżynierię bezpieczeństwa oraz ochronę dziedzictwa i konserwację zabytków (w dziedzinie sztuki mamy wciąż bardzo podobną konserwację dzieł sztuki), a także do dyscypliny inżynieria lądowa i transport dodano uzupełnienie w postaci geodezji; obecna nazwa dyscypliny to inżynieria lądowa, geodezja i transport. Teraz w naukach inżynieryjno-technicznych jest 11 dyscyplin. W dziedzinie nauk medycznych pojawiła się piąta dyscyplina – biologia medyczna. Do dziedziny nauk społecznych dodano dyscyplinę stosunki międzynarodowe, zatem lokuje się w niej teraz 12 dyscyplin. Do 7 dotychczasowych dyscyplin dziedziny nauk ścisłych i przyrodniczych dodano biotechnologię. W dziedzinie nauk teologicznych pojawiła się druga dyscyplina – nauki biblijne.
W okresie po transformacji ustrojowej w Polsce aż do 2018 roku tworzenie „podziału nauk”, publikowanego w postaci wykazu obszarów, dziedzin i dyscyplin dla celów praktycznych, zwłaszcza awansów naukowych, należało do Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów. W 2011 roku po raz pierwszy taki podział pojawił się w postaci rozporządzenia ministra nauki, podobnie stało się w 2018 i 2022 roku.
Piotr Kieraciński
