Grzegorz Węgrzyn
Mimo iż aktualne przepisy dotyczące procedur nadawania stopni naukowych i tytułu naukowego obowiązują już od ponad pięciu lat, w dalszym ciągu w środowisku naukowym panuje sporo niejasności dotyczących różnych aspektów tych postępowań. Pojawia się zatem wiele kontrowersyjnych, a często nieprawdziwych opinii na ten temat, jak również zadawane są różnego rodzaju pytania z tym związane. Jedna z kontrowersji dotyczy sposobu powoływania recenzentów. W związku z tym chciałbym krótko przedstawić, w jaki sposób wyznaczani są recenzenci w postępowaniach habilitacyjnych i profesorskich, na jakich zasadach wyłaniani są kandydaci na recenzentów i jak dochodzi do ich wyłonienia z szerszego grona przez Radę Doskonałości Naukowej.
Zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce RDN może powoływać i wyznaczać recenzentów jedynie na podstawie losowania z liczby kandydatów stanowiącej co najmniej trzykrotność ostatecznie wybranych recenzentów. Począwszy od ostatniej nowelizacji ustawy, losowania te, przeprowadzone przez program komputerowy, nie tylko wskazują kto z kandydatów zostanie recenzentem, ale ustawiają wszystkich kandydatów losowo w rankingu. W związku z tym recenzentami zostaje kilka pierwszych osób z wylosowanego rankingu (np. 3 osoby w przypadku wniosku habilitacyjnego, 5 osób w przypadku wniosku o tytuł profesora), natomiast kolejne pozycje wykorzystywane są, jeśli któraś z powołanych na recenzenta osób odmówi wykonania recenzji albo z innych powodów nie może jej wykonać – wtedy nie jest potrzebne kolejne losowanie (jak było w pierwszym okresie działalności RDN), tylko powołana zostaje kolejna osoba ze wspomnianej listy rankingowej. Szczegóły procedur losowania zostawmy jednak na inny artykuł.
Co zatem dzieje się z wnioskiem habilitacyjnym lub profesorskim po wpłynięciu do RDN? Po sprawdzeniu formalnym przez Biuro Rady (i ewentualnych uzupełnieniach lub poprawkach, jeśli okażą się konieczne) wniosek trafia do Zespołu RDN odpowiadającego dziedzinie nauki, w której wniosek został złożony. Następnie kierowany jest on do przedstawicieli dyscypliny naukowej (w większości przypadków jest to trzyosobowa grupa członków Rady), w której przeprowadzane jest postępowanie. Osoby te zapoznają się z dokumentacją wniosku, w szczególności z tematyką osiągnięć naukowych kandydatów do awansu i proponują nazwiska kandydatów na recenzentów. Ich liczba zależy od rodzaju wniosku. W przypadku wniosków o tytuł profesora, proponowanych jest co najmniej 15 kandydatów, jako że Rada powołuje 5 recenzentów, zatem w ten sposób spełniany jest wymóg trzykrotności liczby kandydatów w stosunku do liczby recenzentów. We wnioskach habilitacyjnych, w których RDN wyznacza 3 recenzentów, należy zaproponować co najmniej 9 kandydatów (jako trzykrotność liczby wyznaczanych recenzentów). W przypadku odwołań od uchwał odmawiających nadania stopnia doktora albo doktora habilitowanego, a także w przypadku spraw o ponowne rozpatrzenie wniosku profesorskiego, powołuje się 2 recenzentów, zatem liczba wskazanych kandydatów wynosi co najmniej 6.
Jakie kryteria wyboru kandydatów na recenzentów stosują członkowie RDN reprezentujący daną dyscyplinę? Na początku konieczne są ścisłe wykluczenia niektórych osób, które na pewno nie mogą recenzować wniosków. Po pierwsze, w żadnym przypadku wśród kandydatów na recenzentów nie mogą znaleźć się aktualni członkowie Rady. Oczywiście, nie są w ten sposób wykluczani byli członkowie RDN (np. z poprzedniej kadencji, którzy aktualnie nie pełnią już żadnych funkcji w Radzie). Wskazać też trzeba, że o ile w postępowaniach o tytuł profesora oraz w procedurach odwoławczych, gdzie recenzentów powołuje RDN, na pewno żaden z członków RDN nie może zostać recenzentem, to ograniczenie to nie dotyczy postępowań doktorskich i habilitacyjnych, w których recenzentów powołują odpowiednie rady naukowe uczelni bądź instytutów i one mogą powołać na recenzenta członka Rady; w przypadku postępowań habilitacyjnych dotyczy to w szczególności jednego recenzenta wyznaczanego przed podmiot habilitujący (pozostałych trzech wyznacza RDN i członkowie tego organu nigdy nie są zawarci w tej trójce recenzentów). Drugim powodem wykluczenia jest to samo miejsce pracy wnioskodawcy i potencjalnego recenzenta. Trzecią okolicznością wykluczającą jest posiadanie wspólnych publikacji przez kandydata i potencjalnego recenzenta. Jeszcze jednym, ale już nie tak ścisłym ograniczeniem jest podejmowanie starań, aby do puli kandydatów na recenzentów nie włączać więcej niż dwóch osób z tej samej uczelni albo instytucji naukowej. Niestety, to nie zawsze jest możliwe, jeśli chcemy zapewnić jak najlepszą merytoryczną ocenę wniosku, gdyż niektóre specjalności naukowe uprawiane są w zaledwie kilku (czasami 3-4) ośrodkach naukowych, w takich szczególnych przypadkach w puli kandydatów mogą się znaleźć więcej niż 2 osoby z taką samą afiliacją.
Kluczowym kryterium przy wyborze kandydatów na recenzentów jest reprezentowana przez nich specjalność naukowa poparta publikacjami. Członkowie RDN zapoznają się zatem szczegółowo z tematyką osiągnięć wnioskodawców i dobierają na kandydatów na recenzentów osoby, których zainteresowania naukowe są jak najbliższe tematyce badań wnioskującego. Oczywiście wymogiem formalnym jest posiadanie tytułu profesora w przypadku recenzowania wniosków profesorskich albo co najmniej stopnia doktora habilitowanego w przypadku wniosków habilitacyjnych. Merytoryczny wybór kandydatów często nie jest łatwy i wymaga od członków RDN przeszukiwania różnych baz danych w celu określenia czy potencjalni kandydaci na recenzentów mają dorobek publikacyjny w tematyce zbliżonej do osiągnięć wnioskodawców. Niestety takie bazy jak POLon czy RADON nie zawierają informacji o specjalnościach naukowych albo informacje te są bardzo ogólnikowe. Stąd konieczna jest analiza danych z innych baz, np. Scopus, Web of Science, PubMed i inne. Oczywiście członkowie Rady posiłkują się także swoją wiedzą i doświadczeniem oraz znajomością tematyki badawczej różnych naukowców. Należy jednak pamiętać, że każda dyscyplina reprezentowana jest w RDN jedynie przez 3 członków, co oznacza, że w ogromnej większości dyscyplin nie są reprezentowane wszystkie specjalności. Tym więcej pracy i czasu wymaga zatem znalezienie odpowiednich kandydatów na recenzentów.
Po zaproponowaniu kandydatów na recenzentów, informacja ta trafia na najbliższe posiedzenie Zespołu dziedzinowego. Tam kandydatury te są dyskutowane, i zdarza się, że lista jest z różnych względów modyfikowana, na przykład okazuje się, że kandydat na recenzenta ma dodatkowe miejsce pracy, o którym nie wiedziały osoby przygotowujące wstępną listę kandydatów, a które pokrywa się z miejscem zatrudnienia wnioskodawcy; czasami inni członkowie Zespołu mają informacje o podobnych zainteresowaniach naukowych osób, które nie znalazły się na wstępnej liście i wtedy skład kandydatów na recenzentów jest uzupełniany itd. Po ostatecznym zatwierdzeniu listy kandydatów na recenzentów następuje komputerowe losowanie, o którym wspominałem na początku tego tekstu, a które szerzej zostanie opisane w oddzielnym artykule.
Na koniec należy zauważyć, że oczywiście istnieją różnice w częstości powoływania pewnych osób na funkcje recenzentów. Niektórzy są powoływani częściej, inni rzadziej, a jeszcze inni dotychczas nie byli powoływani wcale. Wynika to z kilku przyczyn. Po pierwsze losowanie recenzentów z liczby kandydatów stanowiących co najmniej trzykrotność osób powołanych powoduje, że niektórzy naukowcy co jakiś czas pojawiają się na listach kandydatów, ale nie zostają wylosowani. Inny istotny powód to duża rozpiętość liczby wniosków składanych w RDN w różnych specjalnościach naukowych. W niektórych, także w obrębie tej samej dyscypliny, wniosków spływa nawet kilka– a czasem kilkunastokrotnie więcej niż w innych. Stąd bardzo różne są czysto teoretyczne szanse na powołanie na recenzentów osób reprezentujących poszczególne specjalności naukowe, pamiętajmy bowiem, że podstawowym kryterium wyboru kandydatów na recenzentów jest ich merytoryczna kompetencja do oceny danego wniosku o stopień czy tytuł naukowy. Wreszcie ważnym czynnikiem jest aktywność naukowa potencjalnych kandydatów na recenzentów w ostatnich latach. Ponieważ poszukiwania najodpowiedniejszych kandydatów na recenzentów przeprowadzane są bardzo często przy użyciu różnych baz danych, zawierających publikacje naukowe, osoby aktywniejsze naukowo i publikujące więcej prac lub bardziej znaczące prace w danej tematyce (odpowiadającej osiągnięciom naukowym wnioskodawców) mają większe szanse bycia zauważonymi i dostania się na listę kandydatów na recenzentów niż osoby w ostatnim czasie mniej aktywne naukowo.
Wróć