Polska poza Polską

Emigracje z Polski następowały już od średniowiecza i miały różnorodny charakter. Mimo to w krajowej edukacji szkolnej najwięcej mówiło i mówi się o roli XIX-wiecznego uchodźstwa, nazywanego Wielką Emigracją. Jednak tuż po upadku PRL, a także w ostatnich latach pojawiają się wypowiedzi i działania ukazujące znaczenie dwudziestowiecznej emigracji o rodowodzie wojennym i politycznym (1939–1990). To właśnie przedstawiciele tej emigracji niepodległościowej, rozproszeni po świecie, na różne sposoby rozwijali kulturę polską poza Polską. Z wielką determinacją i poświęceniem zakładali m.in. wydawnictwa, stowarzyszenia, biblioteki, kluby, a także szkoły (na każdym poziomie edukacji). Szczególne zasługi na tych obszarach aktywności społeczno-kulturalnej ma społeczność emigrantów w Wielkiej Brytanii, gdzie – jak wiadomo – miały swoje siedziby władze Rzeczpospolitej Polskiej na Uchodźstwie oraz liczne organizacje.

W 1953 r. w Londynie powołano Polską Macierz Szkolną Zagranicą (z czasem bez ostatniego słowa w nazwie), nawiązującą do instytucji o takiej samej nazwie i funkcjonującej na ziemiach polskich w okresie zaborów. Wśród założycieli stowarzyszenia byli m.in. gen. Władysław Anders, nauczyciele, księża i inni działacze emigracyjni. Członkowie PMS starali się zadbać o przyszłość dzieci, obawiali się wynarodowienia młodych Polaków. Dlatego Polska Macierz Szkolna skonsolidowała i skoordynowała działalność wielu polskich szkół sobotnich – zarówno istniejących, jak i nowo powstających.

Z okazji jubileuszu siedemdziesięciolecia PMS wydano książkę łączącą cechy albumu i monografii. Bogata tekstowo i zdjęciowo publikacja w rzeczowy i zarazem bardzo interesujący sposób przybliża nie tylko historię organizacji, ale przede wszystkim jej współczesne oblicze. Autorami są osoby uczestniczące w działalności PMS, doskonale znające instytucję i realia jej funkcjonowania. Trzeba jednak zaznaczyć, że mimo niewątpliwego zaangażowania emocjonalnego w stosunku do opisywanej instytucji zachowują pewien dystans, który pozwala im dostrzegać różnorodne wyzwania, m.in. problemy organizacyjno-finansowe, merytoryczne i społeczne, na czele z niewystarczająco dużym zrozumieniem i zaangażowaniem wśród obecnej, wciąż przecież licznej społeczności polskiej w Wielkiej Brytanii.

W momencie przygotowywania książki Polska Macierz Szkolna zrzeszała blisko sto polskich szkół sobotnich w Anglii, Walii, Irlandii Północnej i Szkocji, do których uczęszczało ok. 17 tys. dzieci (obecnie oba wskaźniki są wyższe). Dla instytucji pracowało i pracuje wielu emigracyjnych twórców edukacji i kultury, a jej bogaty i różnorodny dorobek wciąż się powiększa, odpowiadając na wyzwania płynące z obecności dużej liczby Polaków w Wielkiej Brytanii.

Z lektury jubileuszowej książki, a także z mojej współpracy z PMS i badań nad jej dorobkiem publikacyjnym płynie m.in. następujący wniosek: osoby zaangażowane w działalność tej charytatywnej organizacji mają w sobie romantyczny zapał, który przekładają na pozytywistyczne metody. Dlatego z sukcesami prowadzą szkoły, organizują liczne wydarzenia dla dzieci, nauczycieli i rodziców, jak również wydają książki i czasopisma oraz przygotowują uczniów do egzaminów z języka polskiego na poziomach GCSE i A-Level. Dzięki temu wspólnemu wysiłkowi młodzi Polacy uczący się w brytyjskich szkołach nie tracą polskiej tożsamości i jednocześnie zyskują tak cenną dziś znajomość kolejnego języka.

Omawiana książka jest wielobarwnym – opartym na dokumentach, wspomnieniach i fotografiach – szkicem do portretu tej zasłużonej instytucji polskiej na emigracji.

Polska Macierz Szkolna w roku 70-lecia, praca zbiorowa, zespół redakcyjny: Dorota Chmielewska, Katarzyna Kowalczyk, Małgorzata Lasocka, Aleksandra Podhorodecka, Polska Macierz Szkolna w Wielkiej Brytanii, Londyn 2023.