Nowe wartości

Wciąż jeszcze zdarzają się uczeni, którzy piszą prace naukowe ręcznie, długopisem w zeszycie, po czym przepisują je na komputerze, w Wordzie. Ale coraz więcej jest już naukowców, którzy w pracy korzystają z menedżerów bibliografii, notatników cyfrowych, a nawet sztucznej inteligencji. Narzędzia te powoli zastępują kartkę i długopis, a nawet – w przypadku chatu GPT – pamięć. Paradoksalnie jednak, „oszczędzając” nasz czas, stwarzają więcej przestrzeni na kreatywne myślenie, pracę koncepcyjną i tworzenie innowacyjnych rozwiązań. Może więc warto z nich korzystać również humanistom? Nie ma co do tego wątpliwości Anna Matysek, która postanowiła ułatwić filozofom, historykom, językoznawcom, literaturoznawcom, archeologom, kulturoznawcom i badaczom sztuki cyfrowe zarządzenie wiedzą.

Książka Anny Matysek jest pierwszą pracą, która proponuje systemowe rozwiązanie zawierające wykaz procesów i narzędzi zarządzania indywidualną wiedzą wspierających humanistów w pracy naukowej. Zanim jednak autorka zaprezentowała swój model, pierwsze rozdziały poświęciła sprecyzowaniu pojęć, przedstawieniu innych modeli zarządzania wiedzą oraz systemów zarządzania wiedzą również w aspekcie historycznym, przeglądowi badań wykorzystania narzędzi cyfrowych przez humanistów i – w końcu – wynikom własnego badania ankietowego przeprowadzonego wśród 180 polskich reprezentantów nauk humanistycznych. Badanie wykazało, że choć tradycyjna, papierowa forma materiałów badawczych przenika się z materiałami cyfrowymi, to skala wykorzystania zaawansowanych programów analitycznych przeznaczonych dla humanistyki cyfrowej jest niewielka. Niewielu badanych wykorzystuje też notatniki cyfrowe czy menedżery bibliografii. Część ankietowanych deklarowała problemy z organizacją materiału i zarządzaniem literaturą przedmiotu. Dla tych osób szczególnie przydatny może być ostatni rozdział omawianej książki.

Proponowany przez autorkę model systemu zarządzania indywidualną wiedzą naukową w humanistyce obejmuje czynności związane z poszukiwaniem, gromadzeniem, przetwarzaniem, tworzeniem i upowszechnianiem wiedzy. Na każdym z tych etapów pomocne mogą być narzędzia cyfrowe i tak np. aplikacje Mendeley, Paperpile czy Zotero pomagają w wyszukiwaniu publikacji naukowych (i nie tylko), a serwisy ReseachGate czy Academia.edu umożliwiają promowanie wyników badań. Autorka wymienia kilkadziesiąt różnych programów, które mogą być inspiracją dla czytelników. Jak jednak sama przyznaje, aby zweryfikować jej model, należałoby „przeszkolić pewną grupę badaczy (…), którzy wdrożyliby system do pracy naukowej; monitorować wybraną grupę badaczy, która systematycznie pracowałaby (…). Jest to plan długofalowy”. Tymczasem te cyfrowe technologie zdają się zmieniać o wiele szybciej niż humaniści są skłonni się do nich wdrożyć.

Publikacja jest adresowana do pracowników naukowych i studentów, których działania mieszczą się w obszarze nauk humanistycznych. Zakres pracy został zawężony do humanistów, gdyż mimo rozwijającego się rynku narzędzi cyfrowych praktyki badawcze tej grupy są „ucyfrowione” w niewielkim stopniu. Specyfiką humanistów (nie tylko polskich) jest również to, że większość z nich preferuje pracę indywidualną, większość ich publikacji stanowią teksty jednoautorskie. Badacze są zajęci śledzeniem na bieżąco przedmiotu swoich zainteresowań i prawdopodobnie (o to autorka nie pytała w ankiecie) brakuje im czasu na bycie na bieżąco jeszcze z narzędziami cyfrowymi, które mają im to „bycie na bieżąco” usprawnić. Niewątpliwie jednak system zarządzania indywidualną wiedzą naukową Anny Matysek w obliczu konieczności radzenia sobie z coraz bogatszymi zasobami wiedzy jest wartością dla współczesnych humanistów.

Anna MATYSEK, Model systemu zarządzania indywidualną wiedzą naukową w humanistyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2024.