Twój umysł jest polem bitwy

Amerykańscy naukowcy, a w ślad za nimi również przedstawiciele władz państwowych i wysocy rangą wojskowi, co najmniej od lat 70. chętnie posługują się metaforami rodem z literatury science-fiction czy szeroko pojętej kultury masowej, a także porównują nowatorskie koncepcje do pomysłów pisarzy SF. Początkowo miało to na celu lepszą komunikację z laikami, ale z czasem metaforyka taka przeniknęła również do publikacji przeznaczonych dla innych specjalistów. Nadmiar takich odniesień wydaje się jednak raczej zaciemniać niż ułatwiać komunikację, gdyż przekierowuje uwagę odbiorców niezorientowanych w tym, co ważne, a co poboczne na to, co pobudza wyobraźnię, a co niekoniecznie musi wiązać się z istotą zagadnienia. Książka Łukasza Kamieńskiego oszczędnie korzysta z takich chwytów, choć traktuje o pomysłach opisywanych w literaturze fantastycznonaukowej co najmniej od czasów Kwiatów dla Algernona (1966) Daniela Keyesa, a o wdrażaniu ich w zastosowaniach wojskowych co najmniej od Wiecznej wojny Joego Haldemana i Człowieka plus (1976) Frederika Pohla. Autor jasno pokazuje, że udoskonalanie ciała i umysłu człowieka poprzez interwencje medyczne i inne w celu stworzenia żołnierza doskonałego stanie się faktem jeszcze za naszego życia, choć jednocześnie stara się tonować optymizm osób zafascynowanych takimi możliwościami. Niejedna koncepcja naukowo-techniczna, która nieomal na dniach miała być wdrażana, uparcie nie chce przekroczyć fazy badań i rozwoju.

Usprawnienia opisywane przez Kamieńskiego mogą mieć charakter zarówno trwały, jak i tymczasowy i polegać zarówno na chirurgicznych wszczepach (przede wszystkim do mózgu), jak i pobudzaniu mózgu i innych organów za pomocą precyzyjnych impulsów elektrycznych, dawek leków psychoaktywnych etc. Celem ma być stworzenie żołnierza, który z jednej strony byłby zdolny do niezmiennie efektywnego działania w bardzo wymagającym fizycznie środowisku (np. bez snu), z drugiej byłby odporny na psychiczne konsekwencje uczestnictwa w konfliktach zbrojnych (w tym PTSD) lub byłoby możliwe usuwanie z jego/jej pamięci konkretnych wspomnień, z trzeciej zaś potrafiłby współdziałać z „wojskowym internetem rzeczy” obdarzonych sztuczną inteligencją i przetwarzających dane znacznie sprawniej niż ludzki umysł. Autor zwraca jednak również uwagę na to, że złożona z takich żołnierzy armia nie byłaby wcale niezwyciężona, gdyż doświadczenia z amerykańskich interwencji na całym świecie wskazują, że w asymetrycznym konflikcie między regularną armią a tzw. aktorami niepaństwowymi (bojownikami, terrorystami) ci drudzy, jeśli tylko są na dobrze znanym im terenie i wśród swoich, prędzej czy później biorą górę. Dlatego – w przeciwieństwie do autorów wielu innych tego typu publikacji wybiegających w przyszłość (nie mylić z futurologicznymi) – nie ulega bezkrytycznej fascynacji nowymi możliwościami oferowanymi przez naukę i technikę.

Przede wszystkim zaś Kamieński nie traktuje omawianych kwestii jako obojętnych moralnie, nie podziela przekonania, że jeśli coś jest nieuniknione, najlepiej zawczasu uznać to za dobre lub przynajmniej sensowne. Szeroka orientacja w omawianych zagadnieniach pozwala mu wskazywać nieoczywiste potencjalne konsekwencje pojawienia się „żołnierzy plus”. Dwie z nich warte są polecenia uwadze czytelników poprzez analogię z Powrotem z gwiazd (1961) Lema. Czy tacy żołnierze byliby przez resztę społeczeństwa uważani jeszcze za ludzi, podobnie jak bohater Powrotu…, który po 173 latach w kosmosie nie umie wpasować się nie tyle w cywilne życie, co w ludzką zbiorowość w ogóle? I czy gdy technologie umożliwiające zmianę ludzkiego umysłu upowszechniłyby się także w cywilnych zastosowaniach, nie powstałoby społeczeństwo „psychoucywilizowane” (określenie neurologa José Delgado), w którym – niczym poprzez „betryzację” u Lema – przykrawa się ludzi do jednego wzorca? Umysł stanie się w przyszłości polem bitwy. Także etycznej.

Łukasz KAMIEŃSKI, Mimowolne cyborgi. Mózg i wojna przyszłości, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022.