Nagrody FNP po raz trzydziesty

Już 110 osób liczy grono laureatów Nagród Fundacji rzecz Nauki Polskiej. „Polskie Noble” przyznano po raz trzydziesty. Wartość nagrody to 200 tys. zł.

Fot. One HD. Archiwum FNP

W obszarze nauk o życiu i o Ziemi uhonorowano prof. Bożenę Kamińską-Kaczmarek, kierownik Laboratorium Neurobiologii Molekularnej w Centrum Neurobiologii Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie, za odkrycie mechanizmów, które powodują, że glejaki złośliwe tak przeprogramowują komórki odpornościowe, aby te wspierały rozwój nowotworów mózgu. Laureatka zajmuje się zróżnicowaniem środowiska guzów mózgu oraz wpływem mikrogleju i innych komórek układu odpornościowego (makrofagów) nagromadzających się w guzie na progresję nowotworu. Jej dokonania przyczyniły się do opracowania zaawansowanych terapii w leczeniu glejaka. Celując w różne populacje makrofagów, można będzie w przyszłości zahamować rozwój guza lub odpowiednio zmobilizować układ odpornościowy chorego do walki, by mógł zwalczyć nowotwór. W tym celu uczona pracuje m.in. nad specjalistyczną platformą do kompleksowej diagnostyki i spersonalizowanej terapii w neuroonkologii. Jej odkrycia mają znaczenie nie tylko w leczeniu glejaków, ponieważ wadliwe działanie mikrogleju występuje także w chorobie Alzheimera.

Fot. Magdalena Wiśniewska-Krasińska. Archiwum FNP

W obszarze nauk chemicznych i o materiałach wyróżniony został prof. Jacek Jemielity, kierownik Laboratorium Chemii Bioorganicznej Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego, za opracowanie chemicznych modyfikacji mRNA jako narzędzia do zastosowań terapeutycznych i badań procesów komórkowych. Dzięki stworzonym przez niego analogom (m.in. zawierającym grupy tiofosforanowe, boranofosforanowe w mostku oligofosforanowym) mRNA może być znacznie bardziej stabilne i aktywne translacyjnie. Opracowane metody umożliwiają uzyskanie pożądanego efektu terapeutycznego przy istotnie zmniejszonej dawce mRNA, co zmniejsza ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Syntetyczne mRNA może być wykorzystane przy tworzeniu leczniczych szczepionek przeciwnowotworowych, które spowodują, że układ immunologiczny, będzie lepiej rozpoznawał chorobę i ją niszczył. Innymi obszarami zastosowania mRNA są szczepionki przeciwwirusowe, terapie genetyczne chorób rzadkich, takich jak rdzeniowy zanik mięśni (SMA) czy mukowiscydoza, a także choroby bakteryjne i medycyna regeneracyjna.

Fot. Magdalena Wiśniewska-Krasińska. Archiwum FNP

W obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich nagrodzono prof. Grzegorza Pietrzyńskiego z Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika PAN w Warszawie za precyzyjne wyznaczenie odległości do Wielkiego Obłoku Magellana. Z jego ustaleń wynika, że WOM znajduje się w odległości 49,59 kiloparseków, czyli ok. 161 tys. lat świetlnych od Ziemi. Wyniki te stanowią obecnie solidny fundament do wyznaczania stałej Hubble’a z dokładnością około 3%. Proces pomiaru składał się z kilku elementów, które prowadziły do oszacowania dystansu do dwudziestu tzw. zaćmieniowych układów gwiazd podwójnych, krążących wokół siebie i znajdujących się w omawianej galaktyce. Mierzono zaćmienia, prędkości wspomnianych gwiazd, a następnie przy użyciu prostych praw fizyki wyznaczono precyzyjne parametry fizyczne badanych obiektów oraz ich odległość. Wszystko to było możliwe dzięki trwającemu już ponad dwie dekady projektowi Araucaria, którym kieruje prof. Pietrzyński. Celem zespołu jest kalibracja kosmicznej skali odległości.

Fot. Magdalena Wiśniewska-Krasińska. Archiwum FNP

W obszarze nauk humanistycznych i społecznych doceniono prof. Cezarego Cieślińskiego, kierownika Zakładu Logiki na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, za rozwiązanie kluczowych problemów deflacjonistycznej teorii prawdy. W swoich pracach nawiązuje do tradycji Szkoły Lwowsko-Warszawskiej logiki i filozofii, której początki sięgają końca XIX wieku. Jego monografia The Epistemic Lightness of Truth (Cambridge University Press 2017) znacząco przyczyniła się do rozwoju deflacjonizmu. Według autora prawda jest raczej narzędziem do dokonywania generalizacji niż istotną cechą np. wypowiedzi. Wyrażana przez kogoś myśl, aby była prawdziwa, nie musi wcale strukturalnie odzwierciedlać stanu rzeczy w świecie. Uczony pokazuje, że logika pozwala na precyzyjne formułowanie złożonych idei filozoficznych. Jest to istotne zwłaszcza w przypadku złożonych teorii prawdy. Prof. Cieśliński wykorzystuje narzędzia logiki, aby zaprezentować jasne i precyzyjne sformułowanie szeregu rozważanych deflacyjnych koncepcji. Bada te teorie, przedstawia nieoczywiste i istotne wnioski ich dotyczące.

Nagrody FNP są przyznawane od 1992 r. Uroczystość ich wręczenia odbędzie się 7 grudnia (transmisja online na kanale FNP na YouTube).