logo
FA 11/2021 okolice nauki

Justyna Jakubczyk

Infodemia

Infodemia 1

Agnieszka Demczuk w motcie książki przytacza wypowiedź Tedrosa Ghebreyesusa, dyrektora generalnego Światowej Organizacji Zdrowia: „Walczymy nie tylko z pandemią, walczymy z infodemią”. To doskonałe podsumowanie tego, co dzieje się obecnie na całym świecie. Chociaż wydawałoby się, że „cywilizacja informacyjna” – jak za Piotrem Sienkiewiczem nazywa nasze czasy autorka książki – powinna ułatwiać nam dostęp do wiedzy, paradoksalnie nas od tej wiedzy oddala. Dziś każdemu się wydaje, że może być ekspertem, ponieważ zdobycie informacji jest bardzo łatwe, wystarczy odszukać odpowiednią stronę w internecie. Nie nauczono nas jednak, jak filtrować zawartość, którą tam znajdziemy. A ludzie poszukują informacji coraz bardziej atrakcyjnych, szokujących i sensacyjnych, zwłaszcza w czasach lockdownu, który odciął nas od wielu atrakcji, pozostawiając internet jako jedną z niewielu dostępnych rozrywek. Co więcej, algorytmy internetowe same dopasowują treści do naszych zainteresowań, wybierając te najbardziej skrajne. Tu liczą się prawa rynku – im więcej kliknięć, tym na większe pieniądze może liczyć dany portal. Doprowadza to do tego, że poszczególne grupy zamykają się w swoich bańkach informacyjnych, nie dopuszczając żadnych danych sprzecznych z założoną przez nie tezą, co przyczynia się do dalszej polaryzacji poglądów.

Dyskurs publiczny na temat SARS-Co-V-2 i COVID-19 zdominowały dezinformacje, propaganda i plotki. Oparty jest on na emocjach oraz narracjach spiskowych. Niesprawdzone informacje i fałszywki pochodzą głównie od niedoinformowanych internautów, ale także od celowo działających członków formalnych i nieformalnych społeczności cyfrowych, którzy czerpią z tego konkretne zyski. Nie tylko jest silnie spolaryzowany, lecz także spolityzowany – prowadzonej przez władze walce z covid przypisuje się polityczny sens, a sama walka została podporządkowana regułom bieżącej gry politycznej. Jak pisze autorka: „Czas pandemii ukazał jak w soczewce niszczącą siłę internetu jako idealnego przekaźnika i wirtualnego pudła rezonansowego wykorzystywanego do rozsiewania niezliczonej ilości szkodliwych społecznie i politycznie treści. […] Jednocześnie wciąż brakowało internautom podstawowej wiedzy na temat destrukcyjnego wpływu tych treści i praktycznych umiejętności radzenia sobie z tym zjawiskiem”. Nieumiejętność weryfikowania prawdziwości informacji ma realny wpływ na zdrowie całej światowej populacji. Od lat obserwowany jest pogłębiający się deficyt zaufania do instytucji publicznych, w tym mediów, oraz „negatywizm naukowy”. Zjawisko to określa się jako „śmierć ekspertyzy”.

Autorka przywołuje mity na temat pandemii, opisuje mechanizmy ich powstawania oraz charakteryzuje społeczności, które je tworzą. Przytacza wiele przykładów fałszywych narracji. Omawia strategie dyskursywne kształtujące opinie Polaków na temat koronawirusa. W zakończeniu książki postuluje podjęcie działań przez decydentów politycznych w celu ograniczenia dezinformacji i propagandy. Można wykorzystać do tego inicjatywy polityczne, finansowe, narzędzia informatyczne czy edukację medialną. W grudniu 2020 roku Komisja Europejska rozpoczęła prace nad nową regulacją dotyczącą usług cyfrowych. Jej zadaniem jest wprowadzenie odpowiedzialności pośredników internetowych za publikowane treści.

Tymczasem w Polsce rozpoczęła się kolejna fala pandemii i nic nie wskazuje na to, by była ostatnią. Im więcej rozumiem na temat mechanizmów powstawania dezinformacji, tym bardziej wątpię w szybkie sposoby przeciwdziałania ich skutkom.

Justyna Jakubczyk

Agnieszka DEMCZUK, SARS-Co-V-2 i COVID-19. Plotki, dezinformacje i narracje spiskowe w polskim dyskursie publicznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2021.

Wróć