logo
FA 10/2024 okolice nauki

Juliusz Gałkowski

Muzeum – wizja świata

Muzeum – wizja świata 1

Trzeci tom światowej historii muzeów Krzysztofa Pomiana obejmuje okres od połowy XIX wieku aż do naszych czasów, których symbolicznym znakiem jest zamkniecie muzeów w czasie epidemii COVID-19. Z uznaniem należy przyjąć fakt, że autor postanowił ograniczyć twórczy zapał. Gdyby nie to, cała seria nie skończyłaby się na trzecim tomie, ale byłaby dłuższa o dwie lub więcej części. Jednakże wytrawny wykładowca i badacz, a takim jest autor światowej historii muzeów, doskonale wie, jak zbalansować szczegółowość z ogólnością wywodu, tak aby nie przeciążyć czytelnika, a jednocześnie dostarczyć mu całą potrzebną wiedzę. Tak jak w poprzednich tomach wskazuje on na fakt, że muzeum było rozmaicie pojmowane i organizowane w różnych częściach świata. Jednakże był to przejaw kultury europejskiej i pozostałe części świata przyjmowały go o wiele później i raczej nie jako element kultury własnej, ale import dowodzący wpływów Starego Kontynentu i będący skutkiem globalizacji. Skutkiem tego historia muzeów stała się jeszcze bardziej skomplikowana i rozbudowana.

Eksplozja muzeów w tym okresie przejawia się nie tylko w liczbach, gdyż liczba instytucji i budynków odnotowała przyrost geometryczny liczony w tysiącach, tak samo jak w przypadku zwiedzających, których na całym świecie są już miliony rocznie. Kiedyś muzeum było prawdziwą świątynią sztuki, otwartą krótko i dostępną jedynie dla nielicznych i wybranych, obecnie jest elementem wielkiego przemysłu turystycznego i trwałym punktem popkultury. Instytucja powstała na fundamencie zbiorów prywatnych przekształciła się w dużej liczbie przypadków w publiczną, bardzo często w państwową. A przez to stała się elementem polityki państw lub nawet większych społeczności. Wreszcie, co bynajmniej nie jest najmniej istotną przemianą, z instytucji amatorskiej (w najlepszym tego słowa znaczeniu) prowadzonej przez artystów czy literatów, stała się w pełni profesjonalną, zatrudniającą zespoły ekspertów różnych profesji i zarządzaną przez wybitnych menedżerów.

Taka zmiana niewątpliwie była skutkiem gwałtownych i bardzo szybkich zmian społecznych, politycznych i gospodarczych, jakie zaszły w ciągu ostatnich stu pięćdziesięciu lat z okładem. Ale trzeba, czytając kolejny tom autorstwa Krzysztofa Pomiana, zadać sobie pytanie, na ile zmiana sposobu myślenia o muzeum wpływała na otaczający je świat. Nawet jeżeli był to wpływ subtelny i trudny do odnotowania, to nie znaczy, że nieistotny. Przykładem może być wpływ muzeów na proces kształtowania się współczesnych narodów, jaki miał miejsce w XIX i początkach XX wieku. Były one narzędziami kształtowania się świadomości narodowej, ale także jej źródłami i rozsadnikami.

Ale nie tylko zmiany ilościowe przyczyniły się do wzrostu znaczenia muzeów na świecie. Od dawna przestały być one „świątyniami sztuki”, od osiemnastego stulecia powstawały zbiory minerałów, egzemplarzy zwierząt, szkieletów czy wreszcie wytworów ludowych czy egzotycznych. Były one fundamentem coraz liczniej powstających, specjalistycznych muzeów etnograficznych, naturalnych czy wreszcie technicznych. Innym przejawem specjalizacji muzeów były coraz liczniej powstające muzea wojenne, z jednej strony głoszące chwałę zwycięzców, a z drugiej odpowiadające na zainteresowanie militariami.

Historia muzeum jako instytucji w dziele Pomiana przeplata się z opowieściami o poszczególnych placówkach. Jest to zatem historia i analiza fenomenu oraz historia poszczególnych instytucji, rozmaicie rozwijających się w poszczególnych krajach i obszarach.

Trzeci tom dzieła profesora Pomiana kończy imponujący swymi rozmiarami cykl, pozostawiając czytelnika z ogromnym zasobem wiedzy, ale także konfrontując go z trudnymi pytaniami. Co jest znakiem pracy prawdziwego humanisty.

Juliusz Gałkowski

Krzysztof POMIAN, Muzeum. Historia Światowa, t. 3: Na podbój świata 1850–2020, Wydawnictwo słowo/obraz/terytoria, Gdańsk 2024.

Wróć