Tak lub nie

Prof. Błażej Skoczeń, przewodniczący Komisji Ewaluacji Nauki, prezentuje podstawowe założenia polskiego modelu ewaluacji szkół doktorskich.

Koncepcja ustawowa ewaluacji szkół doktorskich jest całkowicie odmienna od ewaluacji jakości działalności naukowej w podmiotach prowadzących badania w dyscyplinach nauki. W szczególności art. 259 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce stanowi, iż ewaluacji podlega jakość kształcenia w szkole doktorskiej, natomiast ust. 4 mówi o tym, iż ewaluacji dokonują eksperci posiadający znaczący dorobek naukowy lub artystyczny, powoływani przez przewodniczącego KEN. Szkoła doktorska jest zobowiązana przygotować raport samooceny, a ewaluacji dokonuje zespół ekspertów, który w programie pracy ma m.in. wizytację ocenianej szkoły. Ten model ewaluacji jest znany i ceniony w przestrzeni europejskiej. Jest on np. z powodzeniem stosowany do ewaluacji szkół doktorskich we Francji.

Szkoła doktorska jest więc oceniana przede wszystkim w kontekście jakości kształcenia, a ocena ma charakter całkowicie ekspercki. Większość kryteriów oceny wymienionych w art. 261 PSWN – poczynając od jakości procesu rekrutacji, poprzez adekwatność programów kształcenia, sposób weryfikacji efektów uczenia się, kwalifikacje osób prowadzących kształcenie, aż po umiędzynarodowienie – dotyczy kształcenia. Oceniana jest przede wszystkim skuteczność kształcenia doktorantów. Innym niezwykle ważnym kryterium jest rzetelność przeprowadzania oceny śródokresowej, z którą opiekunowie doktorantów w szkołach doktorskich mają aktualnie okazję po raz pierwszy się zapoznać, poczynając od wymaganej dokumentacji, a kończąc na ocenie postępów doktoranta w kontekście indywidualnego planu badawczego. Wśród wymienionych w ustawie kryteriów znajdują się również takie, które bezpośrednio odnoszą się do prowadzonej pod opieką promotora pracy badawczej. Są to adekwatność indywidualnych planów badawczych oraz jakość opieki i wsparcia w prowadzeniu działalności naukowej. W tym drugim kryterium kryje się m.in. ocena zaangażowania promotora na rzecz realizacji przez doktoranta przyjętego planu badawczego. Warto jednak zauważyć, że ocenie nie podlegają wyniki pracy badawczej, ponieważ osiągnięcia naukowe doktorantów oceniane są w ramach ewaluacji jakości działalności naukowej, o czym – w kontekście art. 265 ust. 6 PSWN – stanowi § 11 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej (z późn. zm.). Należy w tym miejscu podkreślić, iż wynikiem ewaluacji i kategoryzacji podmiotu prowadzącego działalność naukową w danej dyscyplinie nauki będzie możliwość uzyskania uprawnień w zakresie nadawania stopnia naukowego doktora. Art. 185. ust. 1 ustawy stanowi bowiem, iż uprawnienie do nadawania stopnia doktora posiada uczelnia, instytut PAN, instytut badawczy albo instytut międzynarodowy w dyscyplinie, w której posiada kategorię naukową A+, A albo B+, natomiast Art. 198 ust. 3 stanowi, iż szkoła doktorska może być prowadzona przez uczelnię akademicką, instytut PAN, instytut badawczy albo instytut międzynarodowy posiadające kategorię naukową A+, A albo B+ w co najmniej 2 dyscyplinach nauki.

Tak więc przyszłość szkół doktorskich zależy od dwóch czynników: zbliżającej się wielkimi krokami ewaluacji jakości działalności naukowej w podmiotach prowadzących szkoły oraz – w dalszej perspektywie – od ewaluacji jakości kształcenia w szkołach doktorskich. W tym sensie dobrze funkcjonująca szkoła doktorska może już teraz wspierać podmiot prowadzący, ponieważ – zgodnie z § 11 ust. 1 rozporządzenia – w ewaluacji jakości działalności naukowej uwzględnia się osiągnięcia naukowe osób, które w okresie objętym ewaluacją odbywały kształcenie w szkole doktorskiej prowadzonej przez ewaluowany podmiot i przygotowywały rozprawę doktorską w dyscyplinie naukowej albo w dziedzinie nauki, do której należy dana dyscyplina. Warto ten czynnik wziąć pod uwagę przygotowując się do najbliższej ewaluacji i kategoryzacji, która w praktyce już się rozpoczęła.

Należy wreszcie zauważyć, iż – zgodnie z art. 262 ust. 3 PSWN – ocena szkoły doktorskiej może być wyłącznie pozytywna albo negatywna. Nie ma w świetle obowiązujących przepisów możliwości wystawienia szkole doktorskiej oceny pośredniej. Takie binarne ujęcie znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 264 ustawy, który stanowi, iż w przypadku oceny negatywnej podmiot (uczelnia, instytut PAN, instytut badawczy lub instytut międzynarodowy) traci możliwość prowadzenia szkoły doktorskiej z końcem roku akademickiego, w którym ta ocena stała się ostateczna. Trzeba ten aspekt oceny wziąć bardzo poważnie pod uwagę, przygotowując szkołę doktorską do ewaluacji jakości kształcenia.

Więcej nt. ewaluacji szkół doktorskich w artykule Dominika Antonowicza i in.