Paweł Poszytek, Katarzyna Maniszewska
Fot. Stefan Ciechan
Czy udział w programie Erasmus+ może wpłynąć na pozycję uczelni w rankingach? Tak. Jednak nie we wszystkich rankingach to przełożenie będzie miało prosty wymiar. Mimo podkreślania wagi internacjonalizacji szkolnictwa wyższego na różnych forach, w tym organizacji międzynarodowych, globalne rankingi nie zawsze zawierają kryterium umiędzynarodowienia. Wpływ programu Erasmus+ na pozycję rankingową jest zatem często pośredni – udział w programie może przyczynić się do wzmacniania umiędzynarodowienia na polu badań naukowych, przekładając się na np. na liczbę realizowanych międzynarodowych projektów i publikacji ze współautorami z zagranicznych uczelni. Istnieją jednak rankingi uwzględniające bezpośrednio umiędzynarodowienie, w tym uczestnictwo w programie Erasmus+. Warto się im przyjrzeć, gdyż w obliczu ogromnej konkurencji na światowych rynkach polskie uczelnie mogą poprawić swoją pozycję w rankingach międzynarodowych inwestując w internacjonalizację.
Co ciekawe szereg znanych światowych rankingów w ogóle nie uwzględnia wprost kryterium umiędzynarodowienia. Słynny Ranking Szanghajski ARWU (od 2003 roku, metodologia: http://www.shanghairanking.com/ARWU-Methodology-2019.html) nie zawiera wskaźników jednoznacznie związanych z umiędzynarodowieniem, jednak umiędzynarodowienie może być kluczowe dla badań (będących głównym kryterium). Rankingi Leiden (od 2008 roku, metodologia: https://www.leidenranking.com/information/indicators) i Webometrics (od 2004 roku, metodologia: https://www.webometrics.info/en/Methodology) skupiają się na publikacjach naukowych – międzynarodowej „widoczności” uczelni poprzez publikowane rezultaty prac naukowców. Podobnie ranking SCImago Institutions Ranking (od 2009 roku, metodologia: https://www.scimagoir.com/methodology.php) biorący pod uwagę współpracę międzynarodową jedynie w obszarze badań. Ranking NTU (od 2007 roku, http://nturanking.csti.tw/methodoloyg/indicators) jest de facto rankingiem naukowych publikacji, podobnie jak Reuters Top 100 (od 2015, metodologia: https://www.reuters.com/most-innovative-universities/methodology) oraz Nature Index (od 2014 roku, metodologia: https://www.natureindex.com).
uniRank University Ranking™ (od 2005 roku, metodologia: https://www.4icu.org/about) to ranking oparty na algorytmie i webmetryczny. UI GreenMetric (od 2010 roku, metodologia: http://greenmetric.ui.ac.id/wp-content/uploads/2015/07/UI-Greenmetric-Guideline-2016.pdf) odnosi się z kolei do różnych obszarów zrównoważonego rozwoju. CWUR (od 2012 roku, metodologia: https://cwur.org/methodology/world-university-rankings.php) nie bierze pod uwagę umiędzynarodowienia, skupiając się na jakości edukacji, kadry, badań oraz zatrudnienia absolwentów.
Nie znaczy to, że dla pozycji uczelni w wyżej wymienionych rankingach umiędzynarodowienie nie ma żadnego znaczenia, jako obecne w różnych obszarach działalności uczelni, a przede wszystkim w sferze badawczej i publikacyjnej może wpłynąć na jej pozycję. Jednak rankingi te nie definiują jednoznacznych, liczbowych kryteriów związanych z internacjonalizacją.
Osobną grupę stanowią rankingi uczelni zawierające kryteria bezpośrednio odnoszące się do umiędzynarodowienia. W rankingu Times Higher Education (od 2004 roku, metodologia: https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/world-university-rankings-2021-methodology) wskaźniki zgrupowane są w 5 obszarach: nauczanie, badania, cytowania, umiędzynarodowienie i współpraca z biznesem (ang. industry income, wskaźnik dotyczący transferu wiedzy z otoczeniem biznesowym). Umiędzynarodowienie składa się na 7,5% ogólnej oceny uczelni w podziale: a) proporcja studentów obcokrajowców (2,5%), b) proporcja wykładowców/ badaczy obcokrajowców (2,5%), c) współpraca międzynarodowa (2,5%) – dotycząca publikacji naukowych z udziałem autorów obcokrajowców.
W rankingu QS (od 2004 roku, metodologia: https://www.topuniversities.com/qs-world-university-rankings/methodology) jednym ze wskaźników jest umiędzynarodowienie stanowiące 10% ogólnej oceny. Mierzy się tu proporcję studentów obcokrajowców (5%) oraz proporcję wykładowców/ badaczy obcokrajowców (5%).
W U-Multirank (powstały przy wsparciu finansowym w ramach programu Erasmus+, wyniki publikowane są od 2014 roku; metodologia: https://www.umultirank.org/about/methodology) umiędzynarodowienie jest jednym z kryteriów, choć nie tak prosto mierzonym procentowo (jak w THE i QS) ze względu na odmienną metodologię. U-Multirank jest wielowymiarowy i porównuje wyniki uniwersytetów w różnych obszarach, bierze pod uwagę nie tylko badania i nauczanie, ale i umiędzynarodowienie, i zaangażowanie regionalne. Jednym ze wskaźników w obszarze umiędzynarodowienia są mobilności studenckie (liczone w stosunku do ogółu studentów), zatem dane liczbowe dotyczące mobilności w ramach programu Erasmus+ mogą bezpośrednio wpłynąć na ocenę uczelni.
W rankingu University Ranking by Academic Performance – URAP (od 2010, metodologia: https://www.urapcenter.org/Methodology) jednym z kryteriów jest współpraca międzynarodowa, lecz ranking bierze pod uwagę jedynie jeden aspekt umiędzynarodowienia, tj. liczbę opublikowanych artykułów we współpracy z uczelniami zagranicznymi.
W rankingu Round University Ranking – RUR (od 2010 roku, metodologia: https://roundranking.com/methodology/methodology.html) 10% wagi przypisano „różnorodności międzynarodowej”. Pozostałymi wskaźnikami są: nauczanie (40%) i badania (40%), a dodatkowym stabilność finansowa (10%). Kryterium różnorodności międzynarodowej bierze pod uwagę proporcję wykładowców i studentów obcokrajowców, publikacji ze współautorstwem, reputację uczelni poza jej regionem i ogólnie ujęty „poziom umiędzynarodowienia” będący wypadkową pozostałych sub-kryteriów.
US News Global University Ranking (od 2014 roku, metodologia: https://www.usnews.com/education/best-global-universities/articles/methodology) zawiera kryteria związane z umiędzynarodowieniem: współpracę międzynarodową w odniesieniu do kraju (5%) i ogólną (5%). Oba wskaźniki mają związek jedynie z pracami badawczymi i artykułami realizowanymi we współpracy z międzynarodowymi badaczami. Pierwszy ze wskaźników oblicza się, biorąc pod uwagę odsetek prac zagranicznych współautorów w kraju, w którym znajduje się uniwersytet, a drugi to odsetek wszystkich prac uczelni zawierających międzynarodowych współautorów.
Z kolei w rankingu moskiewskim Three University Missions Moscow International University Ranking (od 2017 roku, metodologia: https://mosiur.org/methods/methodology) jednym z kryteriów jest atrakcyjność uczelni dla studentów z zagranicy mierzona proporcją liczby studentów obcokrajowców, przy czym ranking uwzględnia tu także studentów przebywających na wymianie, pod warunkiem że w uczelni spędzili powyżej 3 miesięcy (czyli np. wymiany semestralne Erasmus+ liczą się bezpośrednio do tego kryterium rankingowego).
Z rankingów branżowych ciekawym przykładem jest EngiRank, czyli Europejski Ranking Programów Inżynierskich – nowe narzędzie mierzące jakość studiów technicznych w Europie (od 2020 roku, metodologia: http://engirank.eu/methodology). Inicjatywa powstała dzięki współpracy Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji i Fundacji Edukacyjnej Perspektywy. Obie instytucje mają wieloletnie doświadczenie w mierzeniu jakości szkolnictwa wyższego, w tym stopnia umiędzynarodowienia. Partnerem rankingu jest międzynarodowa organizacja IREG Observatory on Academic Ranking and Excellence (Obserwatorium Doskonałości Naukowej i Rankingów Akademickich).
Jednym z kluczowych czynników efektywności uczelni technicznych jest współpraca z biznesem i przemysłem oraz wysoki poziom inwestycji w działalność badawczo-rozwojową. Te czynniki przekładają się na zrównoważony rozwój, wzrost zatrudnienia i budowę gospodarki opartej na wiedzy. Dlatego EngiRank metodologicznie opiera się na założeniach sprawdzonego już Higher Education-Business Engagement Index (Wskaźnik współpracy szkolnictwa wyższego z biznesem; HEBE), którego zamierzeniem jest badanie stopnia interakcji uczelni z otoczeniem biznesowym w sześciu kluczowych obszarach: działalność badawczo-rozwojowa, mobilność kadr i studentów, kompetencje i edukacja, działalność komercyjna oraz zaangażowanie publiczne.
Pierwszą, pilotażową edycję EngiRank opublikowano w grudniu 2020. W części „ogólnouczelnianej” rankingu porównano 81 uczelni (wybranych pod względem ściśle określonych kryteriów, wielkości, liczby publikacji w bazie Scopus) z 13 krajów, które dołączyły do UE po 2004 roku: Polska, Bułgaria, Cypr, Chorwacja, Czechy, Estonia, Węgry, Litwa, Łotwa, Malta, Rumunia, Słowacja, Słowenia. EngiRank może okazać się bardzo użytecznym instrumentem nie tylko mierzenia jakości, ale i międzynarodowej promocji uczelni w naszej części Europy. Silny komponent związany z umiędzynarodowieniem i mobilnościami ma również pomóc studentom w podejmowaniu decyzji o wyborze uczelni, w której spędzą semestr bądź rok wymiany w ramach programu Erasmus+.
Metodologia opiera się na analizie kryteriów zgrupowanych w pięć głównych kategorii: efektywność naukowa (20%), innowacyjność (35%), jakość kształcenia (20%), prestiż (5%) i umiędzynarodowienie (20%). Przyjrzyjmy się strukturze kryterium umiędzynarodowienia. Składa się na nią 5 czynników. Po pierwsze to studenci obcokrajowcy, czyli proporcja studentów z zagranicy w stosunku do ogólnej liczby studiujących (4%). Następnie mobilności studenckie wyjazdowe, czyli udział studentów biorących udział w programie Erasmus+ w stosunku do ogólnej liczby studiujących (2%). Warto zauważyć, że dane pobierane są bezpośrednio z bazy Programu Erasmus+. Kolejnym wskaźnikiem są mobilności studenckie przyjazdowe, czyli udział studentów przyjeżdżających na uczelnię w ramach programu Erasmus+ w stosunku do ogólnej liczby studiujących (2%). Tu również dane pobierane są bezpośrednio z bazy Programu Erasmus+. Do tego dochodzą staże studenckie zagraniczne w ramach programu Erasmus+, czyli liczba studentów wyjeżdżających na staż za granicę w stosunku do ogólnej liczby studiujących i również te dane pobierane są bezpośrednio z bazy Programu Erasmus+. Pod uwagę brany jest również wskaźnik współpracy międzynarodowej ICI (International Collaboration Impact) mierzący średnią liczbę publikacji ze współautorstwem obcokrajowca (10%). Warto podkreślić, że aktywność w programie Erasmus+ może przełożyć się łącznie na 6% ogólnej oceny uczelni (wyjazdy, przyjazdy, staże – każdy ze wskaźników wagowany 2%).
Tu od ponad 20 lat najbardziej (u)znanym rankingiem jest Ranking Szkół Wyższych Fundacji Edukacyjnej Perspektywy (od 2000 roku, metodologia: https://2021.ranking.perspektywy.pl/methodology/rsw). Uczelnie oceniane są wg zestawu kryteriów, a metodologia zyskała uznanie IREG Observatory on Academic Ranking and Excellence (certyfikat jakości IREG Approved). Opiera się na blisko 30 wskaźnikach, pogrupowanych w zestawy kryteriów, odzwierciedlających różne wymiary i funkcje szkoły wyższej: badawcze, dydaktyczne, społeczne i związane z transferem wiedzy. Kapituła bierze pod uwagę umiędzynarodowienie. Łącznie umiędzynarodowienie w 2021 roku miało wagę 15% w ocenie ogólnej uczelni w rankingu uczelni akademickich, a w przypadku uczelni niepublicznych oraz publicznych uczelni zawodowych było to odpowiednio: 13% i 7%. Za ostatni rok (ranking 2021) składowe tego wskaźnika kształtowały się następująco dla uczelni akademickich: programy studiów w językach obcych, czyli parametr liczony jako suma programów studiów prowadzonych w językach obcych w roku akad. 2020/21 (3%); studiujący w językach obcych – parametr mierzony liczbą studiujących w językach obcych w roku akad. 2020/21 w odniesieniu do ogółu studentów (3%); studenci cudzoziemcy – liczba studentów obcokrajowców w proporcji do ogólnej liczby studentów (3%); ICI (Collaboration Impact) – wskaźnik mierzony średnią liczbą cytowań otrzymanych przez publikacje posiadające współautora z zagranicy w latach 2016-2020 (2%); nauczyciele akademiccy z zagranicy, tj. liczba nauczycieli akademickich cudzoziemców w stosunku do ogólnej liczby nauczycieli akademickich (1%); wymiana studencka (wyjazdy), czyli liczba studentów wyjeżdżających w ramach wymiany zagranicznej, na co najmniej 3 miesiące, w ostatnim roku sprawozdawanym do POL-on, w proporcji do ogólnej liczby studentów (1%); wymiana studencka (przyjazdy) – liczba studentów przyjeżdżających w ramach wymiany zagranicznej na co najmniej 3 miesiące, w ostatnim roku sprawozdawanym do POL-on, w proporcji do ogólnej liczby studentów (1%). Pod uwagę bierze się również wielokulturowość środowiska studenckiego mierzoną liczbą krajów, z których w roku akademickim 2020/21 pochodziło min. 10 studentów cudzoziemców (1%).
W kryterium umiędzynarodowienia dla uczelni niepublicznych wielokulturowość środowiska akademickiego liczona jest od 5 studentów z danego kraju i brak wskaźnika ICI. Dla publicznych uczelni zawodowych bierze się z kolei pod uwagę w kryterium umiędzynarodowienia jedynie studentów cudzoziemców oraz wymianę studencką (wyjazdy).
Niezależnie od tych różnic: kryteria związane z wymianami studenckimi, a zatem jeden z podstawowych wymiarów programu Erasmus+ w uczelniach, jest w rankingu jednym z obiektywnych liczbowych kryteriów, liczonym proporcjonalnie do wielkości instytucji. Dla uczelni jest to praktyczna wskazówka: chcąc poprawić swoją pozycję w rankingu krajowym, podobnie jak w U-Multirank, rankingu Three University Missions oraz EngiRank, można zainwestować w rozwój mobilności studenckich w ramach programu Erasmus+.
Jednak przegląd rankingów światowych pokazuje przede wszystkim, że umiędzynarodowienie w szkolnictwie wyższym w najefektywniejszy sposób może przełożyć się na status uczelni na arenie międzynarodowej, jeśli przenika różne obszary działalności uczelni – od nauczania przez wymiany studenckie do współpracy przy badaniach i publikacjach naukowych. Mówiąc kolokwialnie, samym umiędzynarodowieniem nikt żadnego z prezentowanych rankingów nie wygra. Dobitnie pokazują to przedstawione metodologie i wagi w poszczególnych rankingach. Umiędzynarodowienie nie należy również do kategorii low-hanging fruits. Jeśli jednak do procesu internacjonalizacji uczelnia podchodzi w sposób strategiczny, długofalowy i kompleksowy, zwrot z tej inwestycji może być znaczący, również w wymiarze pozycji w międzynarodowych rankingach. W tym kontekście dla polskich uczelni niebagatelna jest rola programu Erasmus+ i wsparcia oferowanego w ramach programu. Warto pamiętać, że program Erasmus+ to nie tylko mobilności kadry i studentów, to również projekty międzynarodowe wzmacniające współpracę, badania, rozwój, przekładające się na visibility – widoczność uczelni na arenie międzynarodowej. Przykładem niech będą Uniwersytety Europejskie, czyli międzynarodowe sojusze uczelni powstałych dzięki wsparciu ze strony programu Erasmus+. W Uniwersytetach Europejskich biorą udział polskie szkoły wyższe, pozycjonowane w międzynarodowych rankingach, w tym polscy liderzy, czyli Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Warszawski. Wydaje się, że koncentracja na długofalowych efektach współpracy nawiązanej w ramach Erasmus+ może zaowocować umocnieniem pozycji uczelni nie tylko w krajowym, ale i w światowych rankingach.
W niniejszym artykule został przedstawiony przegląd wybranych światowych rankingów szkół wyższych, ze szczególnym uwzględnieniem rankingów ogólnouczelnianych. Wszystkie wymienione rankingi znajdują się w bazie IREG – Obserwatorium Doskonałości Naukowej i Rankingów Akademickich i we wszystkich reprezentowane są polskie uczelnie.
Dr Paweł Poszytek, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Narodowa Agencja Programu Erasmus+
Dr Katarzyna Maniszewska, Collegium Civitas
