Una Europa: Tworzymy uniwersytet przyszłości

Podpisanie aktu założycielskiego Una Europa, 1 lutego 2019, Libraria Collegium Maius UJ. Od lewej: P. Lievens (Leuven), C. Andradas (Madryt), V. Blechinger (Berlin), W. Nowak (Kraków), M. Gravari-Barbas (Paryż), F. Ubertini (Bolonia), J. Smith (Edynburg)

W księdze pamiątkowej Uniwersytetu Jagiellońskiego pod datą 4 lutego 2020 r. znajduje się wpis prezydenta Francji, Emmanuela Macrona: „Dziękuję za kultywowanie w tym miejscu ducha europejskości – Una Europa to zobowiązanie, to walka o Europę opartą na wiedzy i na wolności”. Prezydent Francji nawiązał w ten sposób do Zrzeszenia Uniwersytetów Una Europa, stworzonego przez Uniwersytet Jagielloński wraz z Uniwersytetem Bolońskim, Uniwersytetem Complutense w Madrycie, Uniwersytetem Panthéon-Sorbonne w Paryżu, Uniwersytetem KU Leuven, Wolnym Uniwersytetem Berlińskim, Uniwersytetem Edynburskim oraz Uniwersytetem Helsińskim.

Wpis prezydenta Macrona ma wymiar symboliczny. To właśnie on w przemówieniu wygłoszonym 26 września 2017 r. na Sorbonie wezwał do stworzenia „europejskich uniwersytetów” – sieci uczelni rozsianych po całej Europie, w których wszyscy studenci mieliby pełną swobodę wyboru miejsca studiowania i które stałyby się inkubatorami innowacyjnych rozwiązań edukacyjnych i przestrzenią ciągłego dążenia do doskonałości. Idea prezydenta Macrona została podchwycona przez Komisję Europejską, która w drodze konkursu w lipcu ubiegłego roku wyłoniła pierwszych 17 związków uniwersytetów europejskich. Jednym z nich jest Una Europa (https://www.una-europa.eu).

Wpis prezydenta Francji Emmanuela Macrona do księgi pamiątkowej UJ

Uniwersytety Una Europa realizują liczne inicjatywy i projekty w zakresie wspólnego kształcenia i badań naukowych w niemal wszystkich obszarach nauki. Kształcą ponad 400 tys. studentów, a zatrudniają prawie 70 tys. pracowników. Pięć spośród ośmiu uniwersytetów Una Europa znajduje się w pierwszej dwusetce QS World University Ranking. Mamy najwięcej grantów ERC ze wszystkich 17 uniwersytetów europejskich wyłonionych w pierwszym konkursie. Ale Una Europa to nie tylko imponujące statystyki. To przede wszystkim odważna wizja. Chcemy stworzyć wspólny europejski kampus uniwersytecki, który będzie kształcić Europejczyków przyszłości, stanowić jeden z najsilniejszych ośrodków badawczych na świecie i wypracowywać innowacyjne odpowiedzi na najważniejsze wyzwania cywilizacyjne.

Od samego początku rozmów nad utworzeniem Una Europa było jasne, że sukces tego przedsięwzięcia będzie możliwy tylko wtedy, gdy kierować się będziemy zbiorem wspólnych wartości, definiujących nasze rozumienie „uniwersytetu przyszłości”. Wypracowaliśmy taki kanon w postaci „zasady czterech I”: internacjonalizacji, interdyscyplinarności, innowacyjności i integralności. Pojęcia te pojawiają się często w dyskusjach wokół misji i roli uniwersytetów. Z tego względu kluczowe są nie same te hasła, ale sposób, w jaki rozumiane są przez partnerów Una Europa.

W naszym przekonaniu internacjonalizacja powinna stać się niezbywalną częścią wszelkich podejmowanych przez nas działań – elementem uniwersyteckiej kultury. Nie można zamknąć jej w dedykowanych komórkach administracji, skrupulatnie wyliczających liczbę studentów wyjeżdżających na stypendia Erasmus albo podpisanych umów międzynarodowych. Internacjonalizacja w nowym wydaniu to ścisła współpraca międzynarodowa we wszystkich wymiarach misji uniwersytetu: od badań i dydaktyki, poprzez podejmowane razem działania na rzecz otoczenia społeczno-gospodarczego, aż po wypracowywanie wspólnych standardów zarządczych. To w tym duchu Una Europa tworzy nowe formaty mobilności i programy edukacyjne w ramach przyznanego przez Komisję Europejską projektu 1EUROPE: wspólne studia licencjackie, kolegium doktorskie, a także programy lifelong learning czy kursy MOOC skierowane do szerokiej publiczności. To rozumienie internacjonalizacji stoi także za decyzją opracowania wspólnej strategii badań i innowacji, mechanizmów dzielenia się infrastrukturą badawczą czy wspólnych zasad rozwoju kapitału ludzkiego, które powstaną w ramach projektu Una.ResIn.

Uczelnie partnerskie Una Europa chcą także pogłębić pojęcie interdyscyplinarności, wyjść poza dobrze znane, ale nie zawsze skuteczne sposoby działania. Prowadzenie prawdziwie interdyscyplinarnych badań naukowych możliwe jest tylko wtedy, gdy naukowcy reprezentujący różne dyscypliny, a nawet dziedziny nauki, wspólnie, z pomocą metod właściwych ich specjalnościom oraz w ciągłym dialogu, zmagają się z tym samym zespołem problemów. Una Europa wyznaczyła pięć kluczowych obszarów badawczych: Cultural Heritage, European Studies, Data Science&AI, Sustainability oraz One Health. Obejmują one najistotniejsze wyzwania współczesności, a przy tym nie sposób prowadzić w nich badań naukowych bez współpracy interdyscyplinarnej, otwartej na różne metody i siatki pojęciowe, ale i świadomej metodologicznie.

Prof. Stanisław Kistryn z komisarz Mariją Gabriel w Brukseli podczas debaty „Nowa wizja europejskiego sektora szkolnictwa wyższego”, 5 grudnia 2019 r.

Uniwersytet przyszłości powinien być innowacyjny. Nie chodzi tylko o nowe wynalazki techniczne, ale także o znajdowanie kreatywnych, nietypowych rozwiązań rozmaitych problemów społecznych: od metod dydaktycznych, poprzez rozwiązania prawne, modele współpracy pomiędzy ważnymi aktorami społecznymi – np. administracją samorządową i organizacjami pozarządowymi – aż po propozycje kształtu i organizacji społeczeństwa przyszłości. Ten sposób myślenia stoi za najbardziej nietypowym i innowacyjnym przedsięwzięciem Una Europa: The Future University Lab, którego liderem jest Uniwersytet Jagielloński. Jest to wirtualna jednostka partnerskich uniwersytetów, stanowiąca przestrzeń strategicznej refleksji nad przyszłością uniwersytetu jako instytucji kultury i nauki. Jej działania opierają się na angażowaniu grup wizjonerów – często ludzi niezwiązanych bezpośrednio ze szkolnictwem wyższym: przedstawicieli biznesu, trzeciego sektora, instytucji kultury – których zadaniem jest wypracowywanie innowacyjnych rozwiązań problemów kluczowych dla uniwersytetu przyszłości.

Wreszcie, uniwersytet powinien działać zgodnie z zasadą integralności, która dotyczy ścisłych związków między tym, co określa się mianem trzech misji uniwersytetu: prowadzeniem badań naukowych, dydaktyką i współpracą z otoczeniem społeczno-gospodarczym. Z tej perspektywy, mówienie o trzech misjach uniwersytetu jest pewnym nadużyciem. Uniwersytet ma jedną misję, która przejawia się na różne, powiązane ze sobą sposoby.

Una Europa jest akronimem University Alliance Europa, ale znaczy także – „jedna Europa”. Tylko uczelnie zjednoczone w głębokim partnerstwie mogą stworzyć struktury, w których tożsamość i dziedzictwo narodowych uniwersytetów pozostają nienaruszone, ale wchodzą w twórcze napięcie z innymi punktami widzenia, dając szansę na powstanie prawdziwych uniwersytetów przyszłości. Dziś, dokładnie trzy lata po wystąpieniu prezydenta Macrona, istnieje już 41 ścisłych sojuszy uniwersytetów, które w ciągłym dialogu z Komisją Europejską są wiodącymi aktorami w szerokiej debacie na forum całej zjednoczonej Europy, zmierzając do integracji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (EHEA) i Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA) w odpowiedzi na wyzwania współczesnego świata.