Oblicza Wierzyńskiego

Kazimierza Wierzyńskiego nie trzeba przedstawiać szerszej publiczności czytelniczej. Jest znany dzięki bogatemu dorobkowi, dosyć licznym edycjom twórczości (w kraju i na emigracji), badaniom literaturoznawczym, a także obecności w edukacji szkolnej.

Omawiana tu książka ukazała się z okazji 125-lecia urodzin, stulecia debiutu i pięćdziesięciolecia śmierci poety. Jest ona badawczym wielogłosem literaturoznawców różnych pokoleń na temat wybranych utworów autora Cygańskim wozem. I tak, kolejno: artykuł Artura Hutnikiewicza stanowi interpretację wiersza Na Placu Bastylii, Roberta Mielchorskiego – Tryptyku, Agnieszki Rydz – Papkowic, Jakuba Osińskiego – Piłsudskiego, Artura Dudy – Matchu footballowego, artykuły Łukasza Cieczyńskiego i Pawła Sporka dotyczą tego samego utworu: Erminio Spalla, Mateusza Kucaba – Dyskobola, Anny Kasparek – Pochwały drzew, Hanny Gosk – Biblii polskiej, Tadeusza Sucharskiego – Mszy żałobnej w katedrze nowojorskiej, Krzysztofa Dybciaka – Rozmowy z Orfeuszem, Przemysława Koniuszego – Ogrodników, Jolanty Dudek – Nowego życia, Zdzisława Marcinowa – Czarnego Błota, a zamykający tom artykuł Jerzego Święcha interpretuje wiersz Słyszę czas.

Wbrew pozorom, czołowy skamandryta i poeta emigracji niepodległościowej nie został tu ukazany tylko przez pryzmat pojedynczych wierszy. Autorzy w swoich dociekaniach przywołują szerokie konteksty, zwłaszcza biograficzne, historyczne i literackie. Dodatkowo pod każdą analizą znajduje się bibliografia ułatwiająca dalsze poszukiwania. Należy zaznaczyć, że autorzy tomu reprezentują różne szkoły interpretacji, wśród których jest np. ekokrytyka. W tym duchu został odczytany wiersz Pochwała drzew. Autorka interpretacji postrzega wiersz jako zakorzeniony w pierwszym nurcie ekokrytycznym, który można odczytać przez ideę tekstu środowiskowego sformułowaną przez Lawarence’a Buella w książce The Environmental Imagination. Thoreau, Nature Writing and the Formation of American Culture (mowa tu o szukaniu w środowisku czegoś obcego, innego od człowieka, w miarę możliwości przez niego nietkniętego). Głównym tematem utworu Wierzyńskiego jest otaczająca podmiot liryczny przestrzeń, która stanowi organiczną całość świata flory. W wierszu „przyroda jest autonomicznym przedmiotem zainteresowania podmiotu, przedmiotem apoteozy i afirmacji stanowiącej sens ludzkiego istnienia”.

Czytanie Wierzyńskiego jest również czytaniem wieku XX z jego straszliwymi wojnami oraz ich złożonymi konsekwencjami. W poezji autora Kufra na plecach są zarówno ślady doświadczeń osobistych, jak i zbiorowych, będących udziałem narodu. Zresztą przeżycia indywidualne podmiotów utworów Wierzyńskiego są bardzo często zespolone z przeżyciami wielu rodaków, zwłaszcza uchodźców, a później emigrantów. Jak zauważają redaktorzy tomu: „Wierzyński, którego twórczość po wojnie tak bujnie rozkwitła, który wypracował nową dykcję poetycką, stał się lirycznym głosem tej społeczności, wyrażającym jej lęki, troski, spazmatyczne bóle nostalgii, ale też nadzieję i wiarę”.

Rzecz oczywista, że nawet tak obszerny tom nie może być monografią bogatej i zróżnicowanej twórczości Wierzyńskiego. Pokazuje jednak, jak wiele w tej twórczości można wyczytać. Podsumowując filologiczne roztrząsania utworów poety, można przywołać słowa bohatera tomu niezwiązane z literaturą: „Tylko świat przechodzony nogami jest coś wart, jak przechodzone myśli. Ziemia dotknięta stopą staje się w jakiś sposób naszą rodzinną i łączy się z nami na zawsze” (Cygańskim wozem, 1995). Chciałoby się więc powiedzieć, że tylko interpretacje wynikające z „przechodzenia”, przepracowania tekstów utworów są wartościowe i ponadczasowe. Taki właśnie jest tom Czytanie Wierzyńskiego.

Czytanie Wierzyńskiego, red. Wacław LEWANDOWSKI, Jakub OSIŃSKI, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2019.