Dlaczego opłaca się być w sojuszu uniwersytetów europejskich

Wszystko zaczęło się od niewinnej rozmowy 8 kwietnia 2017 roku na tarasie w Pałacu Kazimierzowskim Uniwersytetu Warszawskiego, czyli wiele miesięcy przed wystąpieniem prezydenta Macrona, który zainicjował program powstawania uniwersytetów europejskich. Tego dnia odbywało się cykliczne spotkanie uczelni zrzeszonych w LERU (League of European Research Universities). Jednym z tematów dyskusji była reakcja uniwersytetów z Europy na agresywną politykę USA, spodziewane problemy z Brexitem oraz rosnącą konkurencyjność uczelni z Chin, Indii, krajów arabskich i z innych regionów świata. Odpowiedzią było zacieśnianie współpracy oraz tworzenie sieci uniwersytetów, które będą miały odpowiedni potencjał do odpowiedzi na rosnącą konkurencję na rynku szkolnictwa wyższego i uprawiania nauki na najwyższym poziomie. Na kanwie tej dyskusji ustaliliśmy, że w najbliższym czasie grupa naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego pojedzie na Uniwersytet Sorboński nawiązać bezpośrednie kontakty z naukowcami z Paryża, a rewizyta odbędzie się kilka miesięcy później. Jak postanowiliśmy, tak zrobiliśmy.

Kilka miesięcy później nie zdziwił mnie zatem telefon od mojego odpowiednika (byłem wówczas prorektorem UW ds. naukowych) na Sorbonie, Serga Fdidy z propozycją wejścia do budowanego właśnie konsorcjum, które wystartowałoby w konkursie, jaki miał być ogłoszony przez Komisję Europejską. Początkowo w jego skład, oprócz Sorbony oraz UW, wchodziły Uniwersytet w Heidelbergu oraz Uniwersytet Karola w Pradze. Na późniejszym etapie, poszukując tak zwanej równowagi geograficznej, doprosiliśmy Uniwersytet Kopenhaski oraz Uniwersytet Mediolański. Nasz wniosek został pozytywnie zaopiniowany i zostaliśmy jako sojusz 4EU+ wybrani jako jedno z 17 konsorcjów do pilotażowego programu tworzenia uniwersytetów europejskich.

W funkcjonowaniu naszego sojuszu kluczowe jest jedno założenie: udział w programie Komisji Europejskiej to tylko jedno z naszych aktywności. Obejmuje bowiem on, co do zasady, tylko współpracę w zakresie kształcenia i w pewnym zakresie trzeciej misji. Bardzo niewiele w programie jest miejsca na współpracę badawczą. Dlatego też, obok zacieśniania współpracy w zakresie np. wspólnych programów kształcenia studentów i doktorantów, budujemy platformę dla prowadzenia wspólnych badań. Dzieje się to poza samym programem uniwersytetów europejskich, ale jednak przy wsparciu Komisji Europejskiej dzięki wygranej w jednym z konkursów Horizon 2020 stworzonym specjalnie dla sojuszy, które uzyskały status uniwersytetu europejskiego.

Zdecydowana większość działań realizowanych w ramach sojuszu 4EU+ ogniskuje się wokół czterech programów flagowych. Są to:

Zdrowie i zmiany demograficzne w środowisku miejskim (koordynowany przez Uniwersytet Karola);

Europa w zmieniającym się świecie: zrozumienie społeczeństw, gospodarek, kultur i języków (koordynowany przez Uniwersytet Warszawski);

Transformacja nauki i społeczeństwa poprzez rozwijanie zaawansowanych technologii informacyjnych, obliczeniowych i komunikacyjnych (koordynowany przez Uniwersytet w Heidelbergu);

Bioróżnorodność i zrównoważony rozwój (koordynowany przez Uniwersytet Sorboński).

Koordynowanie przez Uniwersytet Warszawski programu flagowego nr 2 to nie przypadek. Naszym celem było bowiem wykorzystanie uczestnictwa w sojuszu 4EU+ do wzmocnienia nauk społecznych i humanistycznych uprawianych na naszej uczelni. Przynosi to już pierwsze efekty. Na początku września 2020 roku został rozstrzygnięty pierwszy konkurs na finansowanie wspólnych projektów edukacyjnych. Uniwersytet Warszawski będzie koordynatorem sześciu projektów, w tym aż pięciu w programie flagowym nr 2. To jest olbrzymia szansa na pozyskanie partnerów z najlepszych uniwersytetów europejskich, co pozwoli unowocześnić oraz umiędzynarodowić programy kształcenia, jakie realizujemy na naszej uczelni. Szósty projekt koordynowany przez UW dotyczy dostosowywania infrastruktury miast do starzejącego się społeczeństwa i będzie realizowany w ramach programu flagowego nr 1.

Pod koniec sierpnia rozstrzygnęliśmy także konkurs na finasowanie powstania wspólnych platform badawczych w ramach sojuszu, co jest jednym z celów wspierania partnerstw strategicznych w ramach programu Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza. Jednym w warunków tego konkursu była konieczność uczestnictwa zespołu z Uniwersytetu Warszawskiego. Problematyka projektów musiała być powiązana z programem flagowym nr 2. W konkursie wyłoniono pięć zespołów naukowych, które otrzymają po 10 tys. euro na badania wstępne, których wyniki pozwolą im w ciągu 12 miesięcy złożyć wniosek o grant w programie Horizon Europe lub innym prestiżowym programie finansującym przełomowe badania naukowe. Kolejny taki konkurs zostanie ogłoszony w październiku. Tym razem wnioski będzie można składać we wszystkich czterech programach flagowych 4EU+.

Ważnym aspektem członkostwa Uniwersytetu Warszawskiego w sojuszu 4 EU+ jest poprawa reputacji naszej uczelni w Europie i szerzej: na całym świecie. Truizmem jest powiedzenie, że takie marki jak Heidelberg, Sorbona czy Kopenhaga nadal są o wiele bardziej rozpoznawane jako miejsca prowadzenia badań oraz kształcenia studentów i doktorantów na najwyższym światowym poziomie. Dlatego też dobrze jest wykorzystywać członkostwo w sojuszu do promocji Uniwersytetu Warszawskiego na zewnątrz. Czynimy to, wydaje się, skutecznie. W prezentacjach o naszej uczelni wątek członkostwa w sojuszu jest zawsze obecny i budzi zainteresowanie. Nagle stajemy się ważnym „graczem” – skoro tworzymy jeden sojusz z tak znanymi uniwersytetami, to musi to coś znaczyć. W efekcie we wszystkich rankingach międzynarodowych reputacja UW w ostatnich dwóch latach znacząco wzrosła. Również liczba inicjatyw międzynarodowych, do których jesteśmy zapraszani, zwiększyła się. Trzeba to kreatywnie wykorzystać.

Przez ostatnie dwa lata udało nam się osiągnąć jeszcze jeden ważny cel. Mianowicie pokazaliśmy Uniwersytet Warszawski od jak najlepszej strony. Wizyty naukowców, doktorantów, studentów i pracowników administracji z naszych partnerskich uniwersytetów pozwoliły im odkryć naszą uczelnię i przekonać się, że jest to nowoczesny, bardzo dobrze wyposażony i otwarty na wyzwania uniwersytet. Pewnie wielu z nich, bez członkostwa w sojuszu, nigdy by nas nie odwiedziło, a więc nie przekonałoby się, jacy naprawdę jesteśmy. W efekcie pełnimy w sojuszu 4EU+ kluczowe role, koordynując m.in. promocję sojuszu na zewnątrz, jego politykę wizerunkową oraz utrzymanie trwałości projektu. Natomiast w programie „Support for the Research and Innovation Dimension of European Universities” finansowanym w ramach Horizon 2020, koordynujemy politykę sojuszu w zakresie otwartego dostępu do wyników prac naukowych, kluczowego aspektu budowanej platformy do prowadzenia wspólnych badań naukowych.

Nasze zaangażowanie w sojuszu 4EU+ nie byłoby możliwe bez stworzenia struktury administracyjnej, która na co dzień zarządza naszą aktywnością. Sercem jest malutki zespół w ramach Biura Międzynarodowych Programów Badawczych UW. Jednocześnie praktycznie we wszystkich jednostkach znajdują się „przyjaciele” sojuszu 4EU+, którzy bardzo mocno angażują się w projekty edukacyjne i naukowe.

Na zakończenie chciałbym się podzielić jeszcze jedną refleksją. W czasie dziesiątek godzin moich rozmów z partnerami z pozostałych uniwersytetów zawsze obecna była jedna kwestia. Program uniwersytetów europejskich ma olbrzymie znaczenie dla przyszłości integracji europejskiej i szerzej projektu Unii Europejskiej. Jego celem jest bowiem przeciwdziałanie stereotypom, uczenie tolerancji, uznania odrębności kulturowych czy etnicznych, tworzenie wspólnoty wiedzy i nauki. Ponadto przeciwstawianie się mowie nienawiści oraz dostarczania informacji, które pozwalają mierzyć się z tak zwanymi fake newsami. Nie wyobrażam sobie zatem, aby Uniwersytet Warszawski nie był obecny w sojuszu czołowych europejskich uniwersytetów.