O poezji prawdziwej

Anna M. Szczepan-Wojnarska w zarysie monograficznym Uwierzyć słowom: o poezji Jerzego Lieberta przedstawia biografię oraz interpretuje wiersze jednego z najważniejszych poetów chrześcijańskich pierwszej połowy XX wieku. Opracowanie dopełnia, a raczej ilustruje antologia liryków wybranych z trzech tomów poetyckich Lieberta: Drugiej ojczyzny, Guseł i wydanej już po przedwczesnej śmierci autora Kołysanki jodłowej. Znajdował się w kręgu Skamandra. Pisywał o twórczości Juliana Tuwima, Antoniego Słonimskiego czy Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Liebertowskie frazy „Uczyniwszy na wieki wybór, / W każdej chwili wybierać muszę” oraz „Uczę się ciebie człowieku” mają status skrzydlatych słów.

Monografistka klarownie zrekonstruowała krótki bieg życia poety przerwany przez rozwijającą się gruźlicę. Żył niecałe 27 lat. Zdaniem autorki w pewnych wierszach zostały utrwalone kolejne stadia tej niegdyś śmiertelnej choroby. Może dlatego, że autor Guseł nie był bohaterem wyjątkowych przygód i podróży, z uwagą odnosił się do wydarzeń codziennych i osób, które dane było mu poznać. Zawiązał nić przyjaźni i porozumienia z Anną Iwaszkiewiczową, ks. Władysławem Korniłowiczem, a szczególnie z Bronisławą Wajngold. Ta z pochodzenia Żydówka przeszła na katolicyzm. Przyjąwszy imię Agnieszka, wstąpiła do franciszkanek. Korespondencja poety z niespełnioną miłością stanowi ważne świadectwo jego zmagań duchowych.

Szczepan-Wojnarska pokazuje, że Liebert nie traktował ani poezji, ani religii jako formy ucieczki od trudnych problemów. Towarzyszą one człowiekowi pragnącemu głęboko wierzyć w Boga. Bycie religijnym jest równoznaczne z dążeniem do życia autentycznego, w którym każde z istotnych zagadnień wymaga nieprzerwanej pracy nad sobą.

Książka jest krytycznym i ważnym głosem w sprawie „religijności” poety i poezji. Czytelnik znajdzie w części interpretacyjnej wiele kapitalnych wniosków i stwierdzeń. Przybrały one postać aforyzmów, wskazujących na głębokie i uniwersalne sensy wierszy Lieberta. Na przykład: „by «pojąć wszystko» nie trzeba podążać za tym, co nadzwyczajne, co de facto zakłóca uwagę, ale za tym, co wydaje się oczywiste”; „Pasja życia wchłania także doświadczenie śmierci, które zawsze pozostanie wobec życia wtórne”; „prawda dogmatyczna i prawda literacka – nie mogą być weryfikowane w ten sam sposób”; „Literatura nie jest naśladownictwem świata, ale jego odkrywaniem, a że świat kryje nieskończone tajemnice, odkrywanie ich jest równie nieskończone”.

Rozważania Szczepan-Wojnarskiej są rozbudowaną refleksją nad znaczeniem pracy literackiej, która wymaga ufnego stosunku do słowa. Tytułową kwestię analizuje autorka, sytuując świat liryki Lieberta wobec natury, życia i śmierci oraz literatury. Poecie bliski był franciszkanizm, fascynowała go przyroda i w ogóle dzieło stworzenia. Jak uwidacznia to poezja, zmysły wspomagają poszukiwanie Boga. „Pasja życia konfrontowana jest w poezji Lieberta z bliskością śmierci”, piękno istnienia z cierpieniem. W tym rozdarciu – zdaniem interpretatorki – powstała taka koncepcja poezji, w której każde wypowiedziane słowo jest dialogiem ze Stwórcą. Ostatecznie autorka, rekonstruując koncepcję Lieberta, nie wątpi, że „Prawda życia powinna być przekształcona w prawdę sztuki”. Odrzucał lirykę opartą na bezpośrednim wyznaniu emocji. Przeciwstawiał się nadużywaniu w wierszach treści religijnych oraz infantylizowaniu wiary, co prowadzi do pozornej prostoty. Szczepan-Wojnarska twierdzi nie bez racji, że „w świecie poezji Liberta życie jest stającym się słowem”, ale też rozedrganą tajemnicą.

Anna M. SZCZEPAN-WOJNARSKA, Uwierzyć słowom: o poezji Jerzego Lieberta, Instytut Literatury, Kraków 2023, seria: Biblioteka Krytyki Literackiej.