Mariusz Karwowski
Aż 15 polskich badaczek i badaczy zdobyło prestiżowe Starting Grants Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych. Ośmioro z nich pracuje w krajowych ośrodkach, pozostali będą realizowali badania finansowane z grantu w zagranicznych instytucjach naukowych.
Granty ERC StG otrzymują naukowcy od 2 do 7 lat po doktoracie na projekt trwający do 5 lat. Polskie jednostki złożyły do konkursu o 60% więcej aplikacji niż rok wcześniej (2021 – 80, 2020 – 50), przy czym do drugiego etapu zakwalifikowało się 17 osób. Jest to ponad dwukrotnie więcej niż w 2020 r. Liczba laureatów również wzrosła z 3 do 8.
W wyniku tego rozdania do grona 16 krajowych instytucji, w których od 2007 r. realizowane są granty European Research Council, dołączył Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pierwszy w historii grant ERC dla naukowca tej uczelni otrzymała dr hab. Kinga Kamieniarz-Gdula kierująca zespołem w Centrum Zaawansowanych Technologii oraz na Wydziale Biologii (więcej o jej projekcie w ramce).
Trzy granty trafiły na Uniwersytet Warszawski. Celem dr. hab. Michała Tomzy z Wydziału Fizyki, laureata Nagrody NCN 2020, będzie zrozumienie i wykorzystanie rosnącej złożoności ultrazimnych cząsteczek wieloatomowych do badania podstaw chemii i fizyki. Dr Dorota Skowron z Obserwatorium Astronomicznego podejmie się stworzenia nowej metody wykrywania pozasłonecznych układów planetarnych, która ma zrewolucjonizować tę dziedzinę astronomii. Z kolei dr Paweł Nowakowski z Wydziału Historii wyjaśni transformację tradycji epigraficznych wczesnego cesarstwa rzymskiego, która rozpoczęła się w połowie III wieku, a zakończyła powstaniem tzw. kultur epigraficznych późnego antyku.
Kolejnych dwóch laureatów pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dr Krzysztof Szade z Wydziału Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii zbada, czy krwiotwórcze komórki macierzyste posiadają pamięć epigenetyczną, dzięki której szybciej i efektywniej produkują potrzebne komórki krwi przy powtarzających się czynnikach stresowych. Projekt dr. hab. Szymona Chorążego z Wydziału Chemii dotyczy poszukiwania nowej generacji wielofunkcyjnych materiałów molekularnych, których właściwości optyczne, w tym fotoluminescencja oraz kołowo spolaryzowana luminescencja, będą przełączane za pomocą szeregu bodźców fizycznych – pola magnetycznego, pola elektrycznego oraz promieniowania elektromagnetycznego (światła).
Jako jedyna Polską Akademię Nauk reprezentuje wśród beneficjentów konkursu dr Karolina Ćwiek-Rogalska z Instytutu Slawistyki (również premierowy grant ERC dla tej jednostki). Planuje zbadać, jaką rolę odgrywały biurokracja i dokumentacja w pierwszych dekadach po wojnie w formowaniu się życia społecznego i politycznego na Pomorzu i w północnych Czechach oraz jak przetwarzała ona, wymazywała i odtwarzała niemiecką przeszłość.
Dr Piotr Dworczak, adiunkt w Katedrze Ekonomii Northwestern University w Wielkiej Brytanii (ukończył ekonomię w Szkole Głównej Handlowej i matematykę na Uniwersytecie Warszawskim), podał jako miejsce realizacji projektu Fundację Adeptów i Miłośników Ekonomii w Warszawie. Korzystając z matematycznej teorii projektowania mechanizmów (mechanism design), będzie analizował, jakie reguły gry rynkowej prowadzą do najlepszego kompromisu między efektywnością wymiany a dobrobytem najbardziej marginalizowanych grup społecznych.
Kolejnych siedmioro Polaków zrealizuje swoje granty w zagranicznych instytucjach. Dr Joanna Drążkowska (ukończyła astronomię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu) w Obserwatorium Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium będzie rozwijać nowe modele numeryczne dotyczące ewolucji pyłu w dyskach wokółgwiazdowych. Dr Kalina Haas (studiowała na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego) za pomocą autorskich technik obrazowania w super rozdzielczości będzie w Institut National de la Recherche Agronomique w Wersalu śledzić zmiany ścian komórkowych, by zobaczyć, jak zmienia się ich struktura i chemia. Dr Agnieszka Kubal (ukończyła Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim) w University College London przyjrzy się bliżej fenomenowi składania przez obywateli pięciu krajów naszego regionu (Rosja, Ukraina, Rumunia, Polska i Węgry) ponad połowy wszystkich skarg wpływających do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Dr Rafał Gutaker (ukończył biotechnologię w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie) w Royal Botanic Gardens Kew zbada populacje ryżu sprzed 100 lat, ich różnorodność genomową, niezależność od nawozów chemicznych, współdziałanie z mikroorganizmami oraz ich jakość odżywczą, sprawdzając jak te czynniki odbijają się na przyszłych uprawach. Dr Anna Dragoš (ukończyła biotechnologię na Uniwersytecie Wrocławskim) poszuka na Uniwersytecie w słoweńskiej Lublanie odpowiedzi na pytanie, kiedy i jak fagi modyfikują cechy bakterii, jakie mechanizmy molekularne są odpowiedzialne za te zmiany oraz jakie mechanizmy ewolucji przyczyniły się do modyfikacji bakterii poprzez fagi. Projekt dr Ewy Chrostek (ukończyła biotechnologię na Uniwersytecie Jagiellońskim) z University of Liverpool dotyczy bakterii Wolbachia, która chroni owady przed wirusami. Badania mają odsłonić mechanizm, jakiego używa ona w zapobieganiu zakażeniom tymi organizmami. Dr Piotr Kowalski (studia biologiczne ze specjalizacją z biochemii na Uniwersytecie Jagiellońskim) w University College Cork skupi się na kolistych cząsteczkach RNA, które mają otworzyć nowe możliwości terapeutyczne i zminimalizować ograniczenia obecnych leków opartych na cząsteczkach kwasów rybonukleinowych.
Uwzględniając kryterium narodowości, Polacy z 15 grantami zajęli 7 miejsce (po Niemcach – 67, Włochach – 58, Francuzach – 44, Holendrach – 27, Hiszpanach – 25 i Izraelczykach – 21). Wyprzedziliśmy m.in. Brytyjczyków (12) i Szwajcarów (11). Osiem grantów dało nam 14 pozycję wśród krajów goszczących laureatów. Współczynnik sukcesu wyniósł 10% i pozwolił wyprzedzić po raz pierwszy takie państwa jak Szwecja (9,5%), Irlandia (9,5%), Hiszpania (8%), Dania (6%), Belgia (6%), Finlandia (5,9%) czy Austria (5%). Warto dodać, że prawie wszyscy laureaci StG ERC z Polski to beneficjenci konkursów Narodowego Centrum Nauki.
W sumie o Starting Grants ubiegało się ponad 4 tys. naukowców. Łączną kwotą 619 mln euro sfinansowanych zostanie 397 projektów z 22 krajów Unii Europejskiej i krajów stowarzyszonych. Współczynnik sukcesu wyniósł ok. 9,8% (dla porównania, w podobnym jeśli chodzi o adresatów konkursie SONATA NCN w ostatniej edycji uzyskano współczynnik 16%). Najwięcej afiliowanych będzie w instytucjach niemieckich (72), francuskich (53), brytyjskich (46) i holenderskich (44). Wśród beneficjentów 43% stanowią kobiety, co jest najlepszym wynikiem w historii konkursu.
Łącznie z tegorocznymi laureatami do polskich jednostek trafiły już 53 granty ERC wszystkich kategorii, w tym 35 Starting Grants, 9 Consolidator Grants, 5 Advanced Grants, 3 Proof of Concept Grants i 1 Synergy Grant. W naszym kraju europejskie granty (CG) realizuje dwoje obcokrajowców: dr hab. Ulrich Timme Kragh z Danii (na Wydziale Neofilologii UAM) oraz dr hab. Valentina Lepri, prof. IFiS PAN z Włoch (w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN).
Mariusz Karwowski
Fot. Przemysław Stanula
Jest laureatką programu Polskie Powroty NAWA, dzięki któremu po 13 latach znów jest w ojczyźnie. Po studiach magisterskich na UAM przeniosła się do Instytutu Maxa Plancka we Fryburgu, gdzie zrealizowała doktorat i odbyła staż podoktorski. Przez kolejnych siedem lat pracowała naukowo na Uniwersytecie Oxfordzkim.
– Większość ludzkich genów ma kilka alternatywnych końców. Zazwyczaj alternatywny koniec moduluje funkcję genu, ale w niektórych wypadkach może skrajnie ją zmienić. Na przykład gen zapobiegający powstawaniu raka przy wykorzystaniu niewłaściwego końca może zacząć stymulować wzrost nowotworu. Projekt ERC ma na celu poznanie, co determinuje fakt, że dany koniec genu jest wykorzystywany w konkretnych warunkach. W dalszej perspektywie zrozumienie wyboru alternatywnych końców genów może pozwolić na kontrolę tego procesu np. w chorobach nowotworowych – tłumaczy swoje naukowe zamiary badaczka z Poznania.
MK
