Przyszłość dydaktyki akademickiej

Według autorów książki profesjonalizm nauczyciela akademickiego można rozpatrywać przynajmniej na trzech płaszczyznach: profesjonalnej wiedzy wynikającej z bycia czynnym badaczem, profesjonalnego działania dydaktycznego oraz kwalifikacji etyczno-moralnych będących podstawą budowania relacji z drugim człowiekiem. „Pominięcie choćby jednego wymiaru, jednego horyzontu powoduje znaczące uproszczenie obrazu roli zawodowej” – pisze Anna Sajdak-Burska we wstępie. Autorka ta omawia etapy rozwoju zawodowego oraz opisuje psychospołeczne pułapki rozwoju nauczyciela akademickiego w roli dydaktyka. W podrozdziale „Szok startu zawodowego” zwraca uwagę, że na początku kariery wiedza wyniesiona ze studiów zdaje się mało przydatna i nieprzystająca do zadań stawianych nauczycielowi akademickiemu. Można wtedy wpaść w cztery pułapki: bezradność merytoryczną, metodyczną, bezradność w kształtowaniu relacji ze studentami oraz niemoc twórczą.

Pokonanie szoku startu zawodowego umożliwia wejście w fazę budowania względnej równowagi w zawodzie i szukania wzorców metodycznych. Jak zauważa autorka, na tym etapie nauczycielowi akademickiemu łatwo wpaść w pułapkę stereotypów pedagogicznych. Wydaje mu się, że już wszystko wie na temat kształcenia studentów, i nie widzi potrzeby rozwijania kompetencji. Bezrefleksyjnie powiela stare rozwiązania metodyczne. Nie odbiera komunikatów zwrotnych, zwłaszcza od studentów, z pogardą traktując na przykład ankiety ewaluacyjne (poświęcono im oddzielny rozdział). Brak mu refleksji nad własnym działaniem.

Niekiedy po kolejnych etapach – sprawnego funkcjonowania w zawodzie oraz krytycznej refleksji i kształtowania się samowiedzy i samokontroli – nadchodzi etap twórczości pedagogicznej. Nieliczni nauczyciele, którym udaje się go osiągnąć, charakteryzują się między innymi determinacją w realizacji podjętych działań, otwartością i elastycznością, potrzebą niezależności oraz zaufaniem do własnej wiedzy i doświadczeń.

Na każdym etapie można doznać wypalenia zawodowego. By tego uniknąć, należy dbać o komfort psychiczny pracy oraz postawę wobec życia zawodowego. Warto również ustalić cele i priorytety oraz prowadzić prozdrowotny tryb życia.

Iwona Maciejowska zajmuje się tematem rozwoju kompetencji dydaktycznych. Wiele osób w środowisku akademickim uważa, że do zawodu nauczyciela trzeba mieć powołanie. Autorka analizuje wiedzę na temat doskonalenia zawodowego kadry kształcącej oraz przygotowuje rekomendacje w zakresie prowadzenia wsparcia dydaktycznego dla nauczycieli akademickich i doktorantów.

W publikacji kilkukrotnie poruszono tematy reformy szkolnictwa wyższego oraz Ustawy 2.0. Zawarto tu między innymi relację z dyskusji podczas III Konferencji „Ars Docendi – rozwijanie kompetencji dydaktycznych nauczycieli akademickich i doktorantów”. Rozmowa była inspirowana wieloletnimi postulatami o docenienie wybitnych dydaktyków, którzy nie są w stanie pogodzić pracy dydaktycznej z osiągnięciami naukowymi. Komentarz do dyskusji na temat kierunków ewolucji polskiego systemu szkolnictwa wyższego napisał Piotr Obacz. Stawia on tezę, że „społeczność akademicka jest wikłana w swoistą pułapkę społeczną, gdy sytuacja silnej konkurencji, a czasem i konfliktu, podsycana jest niejednokrotnie politycznymi zapędami organizatorów życia uniwersyteckiego i ścieżki rozwoju pracowników naukowo-dydaktycznych, radykalnym zaangażowaniem na rzecz zmian, a także pobudzana przez fetyszyzację doskonałości, rozwoju, innowacyjności i efektywności”.

Chociaż Obacz „innowacyjność” wymienia w kontekście negatywnej „fetyszyzacji”, pandemia wymusiła na nauczycielach stosownie nowych metod kształcenia. O części z nich trafnie pisze Łucja Kapralska, nie mając jednak jeszcze doświadczeń 2020 roku.

Anna Sajdak-Burska, Iwona Maciejowska (red.), Profesjonalizacja roli nauczyciela akademickiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020.