logo
FA 1/2021 życie naukowe

Piotr Niedzielski

Herbarium Pomeranicum

O mariażu nauk biologicznych oraz nauk o zarządzaniu i jakości

Herbarium Pomeranicum 1

Zrodziła się koncepcja digitalizacji zasobów zielników kilku uczelni w jeden zielnik, dla którego w sposób naturalny przyjęto nazwę „pomorski” (Szczecin-Słupsk-Gdańsk). Projekt ten wpisywał się w światową tendencję digitalizacji i powszechnego publicznego udostępniania zbiorów herbariów.

Współcześnie podkreśla się w środowisku akademickim znaczenie inicjowania i realizacji projektów interdyscyplinarnych, jak również budowania zespołów badawczych i projektowych o wysokim stopniu synergii. Wskazuje się także na rolę i zadania środowiska akademickiego względem otoczenia społeczno-gospodarczego, czyli realizacji koncepcji tzw. uniwersytetu trzeciej generacji. Czy zainicjowanie i realizację projektu Herbarium Pomeranicum można określić mianem projektu interdyscyplinarnego, wpisującego się w założenia uniwersytetu trzeciej generacji oraz projektu o wysokim stopniu synergii?

Istotnym zaczynem w procesie powstania koncepcji projektu Herbarium Pomeranicum były pozytywne doświadczenia współpracy nawiązanej w kadencji 2008-2012 pomiędzy jednostkami ówcześnie funkcjonującymi w strukturach Uniwersytetu Szczecińskiego, tj. Wydziałem Biologii oraz Wydziałem Zarządzania i Ekonomiki Usług. Była to m.in. współpraca dydaktyczna, studenci ekonomii mieli możliwość wysłuchania wykładów nawiązujących do teorii ewolucji gatunków, co w pewnym zakresie korespondowało z koncepcją ekonomii ewolucyjnej czy różnymi koncepcjami zarządzania. Wydziały podejmowały także wspólne inicjatywy praktycznych projektów badawczych i infrastrukturalnych, możliwych do zastosowania w życiu społeczno-gospodarczym uczelni, miasta i regionu, finansowanych ze środków zewnętrznych. Pozytywne doświadczenia i efekty współpracy wpisywały się w koncepcję uniwersytetu trzeciej generacji, tzw. uniwersytetu przedsiębiorczego, jako organizacji służącej otoczeniu.

Herbarium Pomeranicum 2

Szczecin – Gdańsk – Słupsk

Moje osobiste zaangażowanie jako ekonomisty ukierunkowanego na aspekty zarządcze w funkcjonowanie Słupskiego Ośrodka Akademickiego, gdzie Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług prowadził Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny, przy współpracy z Wyższą Hanzeatycką Szkołą Zarządzania w Słupsku, pozwoliło w wyniku procesu konsolidacji WHSZ z Akademia Pomorską nawiązać i rozwijać kontakty pomiędzy uczelniami. Otwartość na inicjatywy projektowe władz Akademii Pomorskiej w Słupsku wskazywało na możliwość realizacji projektów w strukturach AP. Natomiast doświadczenia współpracy prof. Agnieszki Popieli (Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytetu Szczecińskiego) z zespołem naukowym skupionym wokół prof. Dariusza Szlachetki (Wydział Biologii Uniwersytetu Gdańskiego), w tym w obszarze budowy „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych na Pomorzu”, krystalizowały pomysł projektu wokół zbiorów zielników, które funkcjonują na Uniwersytecie Szczecińskim, Uniwersytecie Gdańskim oraz Akademii Pomorskiej w Słupsku. Gdy do tego dołożyło się doświadczenie projektowe oraz współpraca z instytucjami centralnymi związanymi z szeroko rozumianą cyfryzacją i kompetencjami społeczeństwa wiedzy, zrodziła się koncepcja digitalizacji zasobów zielników wskazanych uczelni w jeden zielnik, dla którego w sposób naturalny przyjęto nazwę „pomorski” (Szczecin-Słupsk-Gdańsk, styczeń 2018). Projekt ten wpisywał się w światową tendencję digitalizacji i powszechnego publicznego udostępniania zbiorów herbariów (zielników).

Podkreślić także należy źródła synergii jednostek, które stworzyły konsorcjum projektowe. Uniwersytet Gdański jest jednostką o wysokiej klasie naukowej, w strukturach wydziału działa silny naukowo zespół „zielnikowy” z doświadczeniem w digitalizacji zbiorów zielnikowych (wydział z własnych środków zakupił skaner i rozpoczął digitalizację zbiorów, gdyż chciał utrzymać się w czołówce światowych badań). Uniwersytet Szczeciński posiadał w swoich strukturach dwa zbiory zielnikowe, jeden na wspomnianym Wydziale Biologii (kurator zielnika: prof. Agnieszka Popiela), a drugi na Wydziale Nauk o Ziemi, gdzie zgromadzone są światowe zbiory okrzemek. Powstał on w wyniku działalności zespołu skupionego wokół prof. Andrzeja Witkowskiego (nauki o ziemi). Akademia Pomorska w Słupsku kierowana przez rektora Zbigniewa Osadowskiego (nauki biologiczne), która posiada także zielnik ze zbiorami z Pomorza Środkowego, stworzyła warunki zawiązania się zespołu projektowego i wzięła na siebie, co bardzo ważne, ryzyko aplikacyjne projektu. Pierwszym etapem było podpisanie porozumienia o zawiązaniu konsorcjum projektowego (sierpień 2018). Wskazać należy, że precyzyjne zapisy i wskazówki Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, a ściślej wsparcie Centrum Projektów Polska Cyfrowa, który został wybrany jako źródło finansowania projektu, ułatwiły zbudowanie tzw. mapy drogowej aplikowania o środki.

Herbarium Pomeranicum 3

Długa droga do celu

Po zawiązaniu konsorcjum projektowego należało podjąć działania mające na celu zgłoszenie projektu przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Te działania realizował lider konsorcjum, tj. Akademia Pomorska w Słupsku. Akceptacja koncepcji projektu przez MNiSW i złożenie wstępnego wniosku do Ministerstwa Cyfryzacji dały możliwość kolejnego kroku w postaci publicznej prezentacji projektu. Duży wysiłek włożył tu zespół naukowo-badawczy Uniwersytetu Gdańskiego, by prezentacja i spotkanie z interesariuszami zostało zorganizowane i przeprowadzone (wrzesień 2018). Kolejnym „kamieniem milowym” stała się prezentacja założeń projektu i uzyskanie akceptacji przez Komitet Rady Ministrów ds. Cyfryzacji (listopad 2018). To zadanie zrealizowały wspólnie Akademia Pomorska w Słupsku jako lider konsorcjum oraz Uniwersytet Szczeciński jako partner projektu. Wskazane działania oraz przygotowanie Studium Wykonalności projektu Herbarium Pomeranicum przez ZFSNT NOT w Szczecinie umożliwiło przygotowanie wniosku aplikacyjnego przez lidera konsorcjum, Akademię Pomorską, na konkurs w listopadzie/grudniu 2018 roku.

Niestety, pomimo uzyskania pozytywnej oceny merytorycznej, ze względu na wysokość oszacowanych kosztów w części informatycznej projekt w tym konkursie nie uzyskał finansowania (rozstrzygniecie – marzec 2019). Pomimo porażki zespół podjął działania, aby na bazie uwag ekspertów oceniających wniosek poprawić zarówno Studium Wykonalności jak i wniosek, co pozwoliło złożyć dokumenty na konkurs w czerwcu 2019 roku. To aplikowanie okazało się skuteczne, konkurs rozstrzygnął się pozytywnie i projekt uzyskał dofinansowanie, a podpisanie umowy nastąpiło w październiku 2019 roku na poziomie 25 mln złotych.

Syntetyzując wcześniejsze rozważania, można wskazać następujące źródła sukcesu zawiązanego konsorcjum:

Herbarium Pomeranicum 4

Doświadczenie we współpracy pomiędzy jednostkami akademickimi, w której nośnikiem byli ludzie i ich relacje;

Uzupełnianie się kompetencjami członków zespołu projektowego (częściowo różne obszary naukowe), jak również uzupełnianie się kompetencjami ośrodków akademickich tworzących konsorcjum;

Wykorzystanie silnych stron ośrodków akademickich tworzących konsorcjum projektowe;

Wspieranie jednostek akademickich przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w zakresie pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania rozwoju;

Systemowe wsparcie Centrum Projektów Polska Cyfrowa, potencjalnych beneficjentów (na etapie aplikowania);

Kierowanie się zespołu projektowego założeniami strategii „błękitnego oceanu” (wszyscy muszą być wygrani).

Przykład aplikowania o dofinansowanie projektu Herbarium Pomeranicum wskazuje jednoznacznie, że współpraca interdyscyplinarna i współpraca pomiędzy „jednoimiennymi” jednostkami naukowymi ma nie tylko teoretyczne uzasadnienie, lecz także odbywa się w praktyce. Ważne, aby każdy z partnerów wykorzystał swoje unikatowe kompetencje, które w wypadku Herbarium Pomeranicum nie nakładały się na siebie, lecz wzajemnie uzupełniały. Wydaje się, że te twierdzenia z zakresu nauk o zarządzaniu są truizmami, jednak – jak się okazało – działają w praktyce. Myślę, że synergia pomiędzy jednostkami akademickimi i ich otoczeniem uzyskana na etapie aplikowania będzie miała miejsce także na etapie realizacji projektu oraz udostępniania zbiorów interesariuszom zewnętrznym. Jednocześnie projekt pozwala na interdyscyplinarną wymianę wiedzy, np. o „Zielniku Darłowskim”. Ale to już problem na kolejne publikacje.

PS. Projekt Herbarium Pomeranicum – „Zintegrowane wirtualne Herbarium Pomorza – Herbarium Pomeranicum – digitalizacja i udostępnienie zbiorów herbariów jednostek akademickich Pomorza poprzez ich połączenie i udostępnienie cyfrowe” w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020, Oś Priorytetowa nr 2 „E-administracja i otwarty rząd”, Działanie nr 2.3 „Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego”, Poddziałanie nr 2.3.1 „Cyfrowe udostępnienie informacji sektora publicznego ze źródeł administracyjnych i zasobów nauki” (typ II projektu: „Cyfrowe udostępnienie zasobów nauki”)

Zdjęcia pochodzą ze Słupskiego Zielnika (Herbarium Slupensis SLTC). Autorem zdjęć jest mgr Tobiasz Lech.

Prof. dr hab. Piotr Niedzielski, Instytut Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Instytut Bezpieczeństwa i Zarządzania Akademii Pomorskiej w Słupsku

Herbarium Pomeranicum 5Herbarium Slupensis SLTC, które stanowi własność Akademii Pomorskiej w Słupsku, to:

Kolekcja roślin naczyniowych. Liczebność: 55 000 okazów

Kolekcja grzybów (SLTC–F). Liczebność: 2950 okazów

Kolekcja porostów (SLTC-L). Liczebność: 11 000 okazów

Kolekcja mszaków (SLTC-B). Liczebność: 445 okazów.

Większość zbiorów pochodzi z Pomorza, ale również z Sudetów, okolic Świdnicy, Świeradowa Zdroju i Wołowa, a także z Macedonii, Capri i Pompei. Ponadto w zbiorach wyróżnia się zielnik Słowińskiego Parku Narodowego w liczbie 900 alegatów. Stanowi on cenny dokument historyczny o florze naczyniowej tej części Pomorza. Integralną częścią zbiorów jest również zielnik dawnego Ogrodu Botanicznego w Sławnie z przełomu XIX i XX wieku w liczbie 78 kart roślin naczyniowych. Kolekcja botaniczna Herbarium posiada w swych zbiorach szereg roślin wymarłych i zagrożonych wyginięciem w skali całego kraju, jak również w skali Pomorza (por. zbiory Karla Friedricha Kohlhoffa i Fritza Römera).

W ramach projektu minimum 60 tys. najbardziej unikatowych alegatów pochodzących z zasobów Herbarium Slupensis SLTC zostanie zdigitalizowanych i udostępnionych cyfrowo.

Wróć