Czytając w ciemności

Kiedy patrzy się na skalę zniszczeń syryjskiej Darajji, trudno uwierzyć, że żyjący na jej terenie ludzie byli w stanie przetrwać kilka lat w niewyobrażalnie trudnych warunkach. Jak wielka determinacja towarzyszyć musiała mieszkańcom tego oddalonego o kilka kilometrów od Damaszku miasta, skoro mimo codziennego ostrzału i siejących spustoszenie bomb beczkowych większość z nich nie chciała opuścić domostw czy raczej tego, co z nich zostało? Darajja stała się dla wielu obserwatorów współczesnym symbolem niezłomnej walki o prawo do życia.

Stała się także przykładem heroicznego poświęcenia w imię miłości do książek. Oto bowiem w tym pogrążonym w cierpieniu i mroku miejscu, w jednej z piwnic zrujnowanego budynku grupa zapaleńców postanowiła stworzyć azyl dla pasjonatów czytania. Sprawa fenomenalnego przedsięwzięcia przykuła uwagę międzynarodowego korespondenta BBC Mike’a Thomsona. Owocem reporterskiej pracy jest książka o wszystko mówiącym tytule Biblioteka w oblężonym mieście. Autor w swoim zawodowym życiu widział dużo. Był świadkiem i relacjonował wiele krwawych konfliktów i ludzkich tragedii, jednak zetknięcie z bohaterstwem mieszkańców Darajji, którzy z narażeniem życia uratowali od zniszczenia setki woluminów, wyzwoliło w nim zupełnie nowe emocje.

Z powodu niemożliwej do pokonania blokady miasta brytyjski dziennikarz nie mógł bezpośrednio dotrzeć do bohaterów opowieści. Zmuszony do rozmów wyłącznie za pośrednictwem zawodnych w tych warunkach połączeń internetowych, potrafił jednak nawiązać głębokie międzyludzkie relacje, dzięki czemu opowiedziana przez niego historia staje się bliska każdemu, kto ma w sobie wrażliwość na trudne losy innych. Thomson nie wstydzi się pisać o intymnych przeżyciach. Nie ukrywa przed czytelnikiem faktu, że płakał na wieść o śmierci kolejnych osób. Ten brak dystansu otwiera ogromną przestrzeń, którą można zapełnić prawdziwą bliskością z opisywanymi postaciami.

Książki od wieków uważane były przez różne systemy za realne zagrożenie. Palono je więc na stosach, likwidowano lub cenzurowano i zawsze trzeba było sporej odwagi, żeby podjąć się próby ich uratowania. Odwagi z pewnością nie zabrakło darajjskim bibliotekarzom, którzy ocalając wiele bezcennych tomów, zachowali od unicestwienia nie tylko materialne wytwory ludzkiego umysłu, ale przede wszystkich zrealizowali własne marzenia o wolnym dostępie do słowa i możliwości swobodnej wymiany poglądów. Biblioteka była bowiem miejscem nieskrępowanego życia intelektualnego. Tutaj organizowano wykłady i prowadzono kluby dyskusyjne. W ukrytym azylu, w samym środku szalejącego wojennego piekła udało się podtrzymać wiarę w człowieka, istotę społeczeństwa i nade wszystko w moc kultury. Kultury rozumianej jako źródło wspólnoty przekraczającej istniejące różnice.

Opowieść Thomsona jest hołdem złożonym wszystkim, którzy mimo strachu, głodu i bólu znaleźli w sobie siłę, by stworzyć enklawę, gdzie panuje równość oraz otwartość. I mimo iż ostatecznie musieli oni opuścić miasto i zostawić bez opieki stworzoną przez siebie bibliotekę, a scena czułego z nią pożegnania jest jednym z bardziej wzruszających momentów książki brytyjskiego reportera, to nie można powiedzieć, że nierówna od początku walka została przegrana. Determinacja zaangażowanych w nią osób po raz kolejny przypomniała światu o syryjskiej tragedii i jak, pisze autor, przyniosła nadzieję na ostateczne zakończenie tragicznego konfliktu. Warto zachować w pamięci sylwetki ludzi, którzy wiele poświęcili, by mieć możliwość czytania, nawet jeśli oznaczało to przebywanie w skrajnie trudnych warunkach, przy często gasnącym świetle i przy towarzyszącym dźwięku kolejnych detonacji.

Mike THOMSON, Biblioteka w oblężonym mieście. O wojnie w Syrii i odzyskanej nadziei, tłum. Andrzej Homańczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020, seria: Mundus.