Co po Brexicie?

Badacze z Wielkiej Brytanii byli bardzo aktywni w konkursach badawczo-naukowych UE. W 7 Programie Ramowym (2007-2013) pozyskali około 7 mld euro, czyli aż 15% całkowitego przyznanego finansowania. To drugi co do wielkości udział po Niemczech. Z budżetu programu Horyzont 20202 Brytyjczycy pozyskali około 5,9 mld euro (według danych z czerwca 2019 r.), co oznacza 13,5% przyznanego dofinansowania i znów daje drugie miejsce po Niemczech. Tę aktywność wyhamował Brexit.

Krajowy Punkt Kontaktowy PB UE opublikował informację na temat współpracy uczonych z krajów unijnych z nauką brytyjską. Umowa o handlu i współpracy między UE a Wielką Brytanią ogłoszona 24 grudnia 2020 r. nie precyzuje szczegółowo zasad współpracy naukowej, bo te mają podlegać dalszym negocjacjom, jednak wiadomo, że Zjednoczone Królestwo nadal będzie mogło wpłacać składki i uczestniczyć w pięciu programach finansowania UE, w tym w programie badań i innowacji Horyzont Europa na lata 2021-27. Porozumienie kończy niepewność co do kwalifikowalności Wielkiej Brytanii do konkursów UE, ale zmienia także zasady gry w dostępie do unijnych środków na badania naukowe.

Roczne składki Wielkiej Brytanii do programów UE będą obliczane na podstawie produktu krajowego brutto tego kraju jako udziału w PKB UE (tzw. wkład operacyjny). Składka będzie wynosiła 4% wkładu operacyjnego. Wkład operacyjny może być korygowany w górę lub w dół „retrospektywnie”, w zależności od tego, ile Zjednoczone Królestwo pobiera, a ile wpłaca do puli UE. Deklaracje polityczne towarzyszące traktatowi mówią, że Wielka Brytania nie będzie mogła ubiegać się o granty z funduszu akceleracyjnego Europejskiej Rady ds. Innowacji. W przeszłości, kiedy kraj spoza UE, taki jak Szwajcaria lub Izrael, przystępował do programów badawczych UE jako członek stowarzyszony, członkostwo to obejmowało cały program.

Oprócz programu Horyzont Europa, Wielka Brytania będzie nadal uczestniczyć w czterech innych programach UE, a mianowicie w programie badań jądrowych Euratom, projekcie ITER mającym na celu zbudowanie pierwszego na świecie systemu syntezy jądrowej, projekcie monitorowania Ziemi Copernicus oraz nadzorze satelitarnym UE i usługach „śledzenia” Galileo. W przypadku braku współpracy w dziedzinie obronności Wielka Brytania nie będzie miała dostępu do danych wojskowych zaszyfrowanych za pomocą Galileo.

Wielka Brytania będzie musiała negocjować kolejną umowę z Brukselą, aby przystąpić do każdego z pięciu programów UE. Negocjowanie umowy stowarzyszeniowej dla programu Horyzont Europa prawdopodobnie potrwa kilka miesięcy. Uzyskanie statusu członka stowarzyszonego najwyższego szczebla w programie Horyzont Europa oznacza, że ​​brytyjscy naukowcy będą mogli koordynować projekty. Jeśli do czasu ogłoszenia pierwszych konkursów grantowych w HE nie dojdzie do porozumienia z Wielką Brytanią, Komisja Europejska może nadal tymczasowo zakwalifikować Zjednoczone Królestwo do programu.

Rządowi Wielkiej Brytanii zależało na jakiejś formie zabezpieczenia, w razie gdyby brytyjscy naukowcy pozyskali niższy niż oczekiwano udział finansowania z programu HE. Zdecydowano zatem, że obie strony mogą jednostronnie zakończyć udział Wielkiej Brytanii w programie Horyzont Europa i innych programach. Londyn może to zrobić z 45-dniowym wyprzedzeniem, jeśli warunki uczestnictwa znacznie się zmienią, wkład finansowy kraju wzrośnie o 15% lub zostanie wykluczony z więcej niż 10% programu. Również UE może z 45-dniowym wyprzedzeniem zawiesić udział Wielkiej Brytanii, jeśli ta np. nie zapłaci swojego wkładu finansowego. Jeśli UE nie zniesie zawieszenia, a sytuacja nie zostanie rozwiązana po roku, uczestnictwo Wielkiej Brytanii w programie UE zostanie zakończone.

Obywatele brytyjscy utracili prawo do podróżowania, pracy, nauki lub przebywania w UE tak długo, jak chcą. Umowa kończy swobodę przepływu ludności między UK i UE. W przypadku pobytu brytyjskich naukowców w Unii w czasie dłuższym od 90 dni także będą teraz wymagane wizy.

Wielka Brytania nie uczestniczy w unijnym programie wymiany uniwersyteckiej Erasmus+. Rząd w Londynie uważa, że bycie członkiem stowarzyszonym byłoby „zbyt drogie”. Zatem wymiana studencka na dotychczasowych zasadach dobiegła końca. Brytyjczycy planują wprowadzenie programu wymiany pod nazwą Turing Scheme o budżecie 100 milionów funtów rocznie, który rozpocznie się we wrześniu 2021 roku.