Ambitny cel w Horyzoncie Europa

Dr Zygmunt Krasiński, były dyrektor Krajowego Punktu Kontaktowego PB UE (2014-2020), podsumowuje starania o zwiększenie udziału polskich podmiotów naukowych i gospodarczych w europejskich programach ramowych.

Od 36 lat Unia Europejska realizuje programy ramowe, których celem jest finansowanie badań naukowych i innowacji na rzecz rozwiązywania kluczowych problemów ważnych z punktu widzenia polityki, gospodarki i społeczeństwa europejskiego. Właśnie dobiega końca ósmy program ramowy Horyzont 2020 (2014-2020) z budżetem około 77 mld euro. Chociaż udział Polski w pozyskiwaniu środków z tego programu jest nadal poniżej oczekiwań (1,23%), warto odnotować, że pozyskaliśmy dotychczas w tym programie o ponad 270 milionów euro więcej niż w całym poprzednim 7. Programie Ramowym (2007-2013). To skok z 441 mln euro do 713 mln euro. Cieszy również fakt, że o połowę – do 850 – zwiększyła się liczba polskich organizacji, które skorzystały z unijnego budżetu na badania i innowacje. To dowód na to, że nasze wnioski są coraz lepszej jakości. Tym samym utrzymaliśmy 15 pozycję wśród krajów UE.

Jeden z największych sukcesów w programie H2020 odnieśliśmy w ostatnim konkursie Teaming for Excellence. Jego celem jest tworzenie międzynarodowych centrów badawczo-innowacyjnych. Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Instytut Technologii Materiałów Elektronicznych i Narodowe Centrum Badań Jądrowych, jako koordynatorzy projektów, pozyskały niemal jedną czwartą całego budżetu konkursowego (45 z 195 mln euro).

Horyzont 2020 to europejska „liga mistrzów” badań i innowacji, a należy pamiętać, że w European Innovation Scoreboard plasujemy się wciąż na 24 miejscu. Największą skutecznością w sięganiu po środki H2020 wykazały się małe i średnie przedsiębiorstwa oraz instytuty naukowe i badawcze. Cały czas wyzwaniem jest niskie zainteresowanie naszych naukowców aplikowaniem o granty ERC i do konkursów Marii Skłodowskiej-Curie oraz niski udział w dofinansowaniu dla polskich uczelni w H2020. Pomimo wyraźnego wzrostu zaangażowania uczelni, w strukturze polskiego dofinansowania ich udział wciąż wynosi raptem 27% (w całym H2020 udział uczelni z ponad 160 krajów przekracza 39%). Warto podkreślić, że możemy jeszcze powalczyć o projekty na rzecz neutralności klimatycznej. Obecnie jesteśmy w trakcie ostatniego i zarazem największego budżetowo (1 miliard euro) w programie Horyzont 2020 konkursu o nazwie „Zielony ład”. Termin składania wniosków upływa 26 stycznia 2021 r.

W styczniu 2021 r. rusza nowy program ramowy Horyzont Europa, powiązany z perspektywą finansową 2021-27 i budżetem w wysokości około 90 mld euro na badania i innowacje, w tym na walkę z Covid-19. To nowa szansa i możliwości dla Polski. Zwiększanie uczestnictwa w programach ramowych jest trudnym procesem, który sukcesywnie realizujemy i w który od lat zaangażowani są polscy interesariusze. Wypracowaliśmy ze środowiskiem konkretne rekomendacje i je wdrażamy. Dotyczą one usprawnienia tego co „nie działało” na poziomie KE, poziomie kraju i poziomie naszych organizacji.

Pierwsza grupa rekomendacji dotyczy zasad uczestnictwa w H2020 i otwarcia na nowe kraje istniejących sieci współpracy. Programy ramowe były szyte na miarę dla tzw. starej Unii i nie mają instrumentów zapewniających wykorzystanie pełnego potencjału intelektualnego Europejskiej Przestrzeni Badawczej, a z drugiej strony, wyrównywania poziomów innowacyjności regionów UE. Po raz pierwszy skutecznie wybrzmiało polskie stanowisko w tej sprawie i w Horyzoncie Europa wdrażane będzie dodatkowe kryterium selekcji dla najlepiej ocenionych projektów oparte na zasadzie zróżnicowania geograficznego. Udało się też wpłynąć na zmianę zasad wynagradzania, które wreszcie są korzystne dla uczestników z Polski.

Druga grupa rekomendacji dotyczy działań krajowych na rzecz umiędzynarodowienia i zachęt dla naukowców do składania dobrych wniosków (np. nowe kryteria oceny działalności badawczej, programy: IDUB, Granty na granty, Premia na Horyzoncie, czy wreszcie wsparcie sieci KPK), zachęt dla przedsiębiorców do inwestowania w B+R i wykorzystania synergii z programami krajowymi. Kluczowe są: podniesienie rangi polskiej nauki poprzez wzrost nakładów na personel i promocję polskich osiągnięć, komplementarność i harmonizacja zasad programów krajowych z HE oraz wsparcie jednostek, które przechodzą progi punktowe w ocenie wniosków, ale nie dostają dofinansowania (SoE). No i wreszcie – lobbowanie polskich projektów w Brukseli, zaangażowanie w nowych partnerstwach europejskich i wsparcie zaangażowania w sieciach i platformach europejskich, konferencjach i międzynarodowych spotkaniach brokerskich.

Trzecia grupa rekomendacji odnosi się do polskich instytucji. Chodzi w tym wypadku o: wyznaczenie jasnych celów strategicznych i priorytetowych obszarów badawczych – tam gdzie istnieje potencjał do konkurowania, wdrożenie w polskich instytucjach nowych regulaminów wynagradzania, pozwalających na zastosowanie reguł wynegocjowanych i wprowadzonych w H2020, a także systemów motywacyjnych, zapewnienie profesjonalnego wsparcia administracyjnego dla zespołów naukowych oraz dobre wykorzystanie doświadczenia i wiedzy polskich recenzentów oceniających wnioski w H2020. Podjęte od 2014 r. działania dają już efekty, ale ogromna praca przed nami, aby zrealizować cel, jakim jest udział Polski w programie Horyzont Europa na poziomie 3%.

(Obecnie dr Zygmunt Krasiński jest doradcą strategicznym dyrektora Narodowego Centrum Badań i Rozwoju ds. współpracy z jednostkami naukowo-badawczymi.)