logo
FA 04/2020 Okolice nauki

Historia najnowsza jako wyzwanie polonistyczne

Historia najnowsza jako wyzwanie polonistyczne 1

Seria Edukacja Nauczycielska Polonisty niezmiennie podejmuje istotne i aktualne problemy, które w pierwszej chwili wydają się „tylko” dydaktyczne, a w istocie często mają charakter społeczno-kulturowy. Tak jest m.in. w przypadku jednej z ostatnich publikacji – tomu zbiorowego pt. Historia najnowsza w literaturze i kulturze a edukacja polonistyczna. Książkę tworzy osiemnaście artykułów i obszerny wstęp autorstwa redaktorek naukowych. Teksty są zgrupowane według następujących zagadnień: obraz przełomów politycznych w literaturze i filmie, PRL w najnowszej literaturze dla dzieci i młodzieży, relacje polsko-żydowskie, PRL w literaturze i kulturze na lekcjach języka polskiego oraz historii w języku (tylko jeden tekst).

Historia najnowsza naszej ojczyzny jest szczególnie wrażliwym tematem społeczno-kulturowym, który – niestety – mocno dzieli Polaków. Dlatego tak ważne jest podejmowanie prób dialogu i refleksji o tych wprawdzie minionych, ale wciąż na nas oddziałujących wydarzeniach. Wielość narracji o historii najnowszej nierzadko wywołuje zagubienie wśród dorosłych, a co dopiero dzieci i młodzieży. Z pomocą nauczycielom i de facto uczniom może przyjść właśnie rzeczona książka, współtworzona przez badaczy oraz czynnych i przyszłych nauczycieli.

Oczywiście nie sposób omówić tutaj każdego artykułu z osobna. Pozwolę sobie zatem na zasygnalizowanie wybranych – inspirujących – uwag i refleksji, które wywołuje ten pokaźny tom. Po pierwsze, zasadnicza i przewodnia wydaje się myśl zwerbalizowana przez redaktorki naukowe: „celem pracy nauczyciela jest pomaganie uczniom w odkrywaniu i objaśnianiu świata, ale przede wszystkim przygotowanie ich do nadawania temu światu kształtu, do zmieniania go na lepsze”. Po drugie, lekcje polskiego dają szanse poznania różnych oblicz nieodległej przeszłości ze względu na możliwość pracy z odmiennymi tekstami kultury (autorzy artykułów podają wystarczająco dużo przykładów). Trzeci wniosek z lektury Historii najnowszej to asumpt do refleksji nad rolą nauczyciela języka polskiego jako nauczyciela nie tylko języka, literatury, filozofii czy kultury (to i tak dużo), lecz także historii i polityki, bez których nie można w pełni zrozumieć tekstów kultury. Być może to oczywiste, ale jeśli dodamy fakt, że na różnych przedmiotach często brakuje czasu na przybliżanie zagadnień po 1945 r., to wtedy się okazuje, że interdyscyplinarna lekcja polskiego jest nie lada wyzwaniem dla obu stron procesu dydaktycznego.

Czwarta myśl to pytanie, które powinno być ponawiane: jak dotrzeć do młodych odbiorców z tą tematyką? Jak przybliżać te często bolesne sprawy, których doświadczali rodzice i dziadkowie uczniów? Autorzy tomu proponują pracę ze źródłami: z różnymi tekstami kultury (m.in. utworami literackimi, filmami, plakatami, grami) prezentującymi nie tylko perspektywę dorosłych, ale też młodych, co wydaje mi się szczególnie cenne. Piąty główny wniosek płynący z omawianego tomu wskazuje na polifoniczność wypowiedzi o wydarzeniach z drugiej połowy XX w. Ta wielogłosowość może być tak samo atrakcyjna (wszak każdy uczeń znajdzie coś dla siebie), jak i groźna, jeśli nie jest odpowiednio skomentowana. Ponadto skrajność narracji o historii najnowszej – od demonizacji po mitologizację – prowadzi czasem do konstatacji, że nie warto zajmować się tą tematyką. Przyjęcie takiej postawy byłoby oddaniem pola rozmaitym manipulatorom, którzy chcą wpłynąć na młodych ludzi.

W mojej ocenie książka nie tylko trafnie ukazuje problemy z historią najnowszą, ale też przekonująco dowodzi istotnego znaczenia edukacji polonistycznej w jej poznawaniu i rozumieniu.

Marcin Lutomierski

Historia najnowsza w literaturze i kulturze a edukacja polonistyczna, red. Anna JANUS-SITARZ, Agnieszka KANIA, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2018, seria: Edukacja Nauczycielska Polonisty.

Wróć