Źródło: MNiSW
W 2020 r. po raz pierwszy obchodziliśmy Dzień Nauki Polskiej – święto państwowe wprowadzone ustawą podpisaną przez prezydenta Andrzeja Dudę 3 lutego br. W FA 2/2020 przedstawiliśmy koncepcję tego święta, które przypada na 19 lutego, dzień urodzin Mikołaja Kopernika, oraz uwagi przedstawione przez niektórych uczestników konsultacji społecznych ustawy.
Pierwsze święto nauki polskiej obchodziliśmy w tym roku w Toruniu. Tego samego dnia swoje święto patronackie ma Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Uniwersytet świętował przed południem, a pierwsza Gala Nauki Polskiej odbyła się w Toruniu tego samego dnia wieczorem. Według koncepcji przedstawionej w FA 2/2020 przez ministra nauki Jarosława Gowina, gala ma się odbywać każdego roku w innym ośrodku akademickim.
Podczas uroczystości toruńskiej wręczono nagrody Prezesa Rady Ministrów oraz Nagrody Ministra Nauki za działalność naukową. Te pierwsze otrzymały 24 osoby, a drugie 138 osób (nie wszyscy laureaci osobiście odebrali nagrody). Warto zauważyć, że żadna z komisji oceniających wnioski o nagrody nie wykorzystała limitu opisanego w rozporządzeniach. Premier mógł przyznać 45 nagród, a przyznał 24, w tym tylko 2 na 10 za osiągnięcia w działalności naukowej. Minister nauki mógł przyznać 200 nagród, a przyznał ich tylko 88 (w sumie nagrodził 138 osób, bo część nagród miała charakter zespołowy). Wysokość nagród określają rozporządzenia.
Nagrody prezesa rady ministrów są określone jasno i wynoszą za rok 2019: za doktorat – 30 tys. zł, za habilitację – 55 tys. zł, a za osiągnięcia naukowe, artystyczne lub wdrożeniowe – 130 tys. zł. Wysokość nagród ministra nauki rozporządzenie określa procentowo w stosunku do płacy profesora w uczelni publicznej. Wynosi ono obecnie 6410 zł. Nagroda ministra za całokształt dorobku, działalność naukową, dydaktyczną i wdrożeniową nie może przekroczyć piętnastokrotności tej kwoty, a za działalność organizacyjną jej dziesięciokrotności. Listę laureatów nagród premiera i ministra nauki opublikowaliśmy w FA 2/2020.
Podczas gali rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i przedstawiciel Fundacji Watykańskiej Joseph Ratzinger-Benedykt XVI wręczyli po raz pierwszy nową uniwersytecką Nagrodę Ratio et Spes. Jest ona fundowana wspólnie przez UMK i fundację. Uhonorowano nią w tym roku prof. Tomaso Poggio z Center for Brains, Minds and Machines w Massachusetts Institute of Technology (USA). Nagrodzono go za publikację Theoretical Issues in Deep Networks: Approximation, Optimization and Generalization, która jest efektem współpracy uczonego z dr. Andrzejem Banburskim i mgr. Qianli Liao (także z MIT). Międzynarodowa nagroda naukowa, ustanowiona w 2019 r., ma być przyznawana co roku w innym obszarze badań. Celem inicjatywy jest promowanie interdyscyplinarnej refleksji naukowej nad zagadnieniami ważnymi i aktualnymi dla ludzkości. W tym roku do nagrody zgłoszono 9 badaczy, w tym 4 z Polski.
Podczas uroczystości w holu toruńskich „Jordanek” eksponowano egzemplarz De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika, pochodzący z Biblioteki Księcia Albrechta Hohenzollerna, w oryginalnej oprawie z epoki. Bezcenne dzieło, wystawione za pancernymi szybami, znajdujące się cały czas pod obserwacją ochrony, cieszyło się ogromnym zainteresowaniem uczestników gali, którzy chętnie fotografowali się na tle księgi.
Źródło: MNiSW
Uroczystość zwieńczyło przedstawienie Opera matematyczna – Paradoksalny Rozkład Sfery w reż. zmarłego w ub. roku Romana Kołakowskiego, zapowiedziane już w otwierającym uroczystość wystąpieniu ministra nauki dr. Jarosława Gowina. To opowieść o losach twórców Lwowskiej Szkoły Matematycznej. Główny bohater i jeden z założycieli szkoły, Stefan Banach, zabiera widza w osobistą podróż, która rozgrywa się na tle przełomowych wydarzeń dwudziestowiecznej Europy. Zdarzenia na scenie relacjonuje inny lwowski matematyk – Hugo Steinhaus. Tytuł spektaklu odnosi się do słynnego matematycznego twierdzenia (sformułowanego przez Banacha), którego R. Kołakowski użył jako metafory kulturowych, religijnych, naukowych, społecznych i politycznych zmian, jakie zaszły w Europie i na całym świecie w wyniku obu wojen światowych.
Jarosław Gowin rozpoczął swoje wystąpienie słowami Mikołaja Kopernika: „Myśli uczonego są niezależne od osądu ogółu, ponieważ dążeniem uczonego, o ile tylko ludzkiemu rozumowi pozwala na to Bóg, jest szukanie we wszystkim prawdy”. To piękne zdanie wybitnego astronoma minister nauki powtórzył jeszcze kilka razy w różnych momentach przemowy.
– Dzień Nauki Polskiej to wyjątkowa okazja, by wyrazić najwyższe uznanie dla pokoleń naszych badaczy, naukowców i odkrywców. Tych, którzy konsekwentnie, z niezachwianą odwagą, niestrudzoną pasją, talentem na miarę geniuszu szukali we wszystkim prawdy, niezależnie od opinii ogółu, ale zawsze dla dobra wspólnego, dla naszej społeczności i narodu, a zarazem dla dobra całej ludzkości – mówił J. Gowin.
– Patrząc w tym momencie na państwa tu zgromadzonych, widzę tych, którzy dołączyli do sztafety naukowych i akademickich pokoleń, tych, którzy kontynuują wielkie dzieło poszukiwania prawdy we wszystkim. Dzień Nauki Polskiej jest wyrazem wdzięczności dla całego środowiska naukowego i akademickiego. Państwo polskie, nasz naród i społeczeństwo dziękują wam za kapitalny udział w rozwoju naszego kraju, bo zawsze to właśnie nauka i akademia były kołami zamachowymi naszego rozwoju cywilizacyjnego, intelektualnego i etycznego, rozwoju technologicznego i gospodarczego. Tak było i tak w coraz większym stopniu jest i będzie, bo z biegiem stuleci rola akademii rośnie w tempie astronomicznym. Bez państwa, bez waszego udziału nie wygramy przyszłości ani dla Polski, ani dla świata – mówił minister nauki.
Wicepremier rządu RP chciałby, aby Dzień Nauki Polskiej kształtował naszą zbiorową polską świadomość, aby dla obywateli naszego kraju stało się jasne, jak wiele zawdzięczamy naukowcom i akademikom, jak wiele od naukowców i akademików zależy. – Ten dzień będzie wzmacniać społeczny szacunek dla nauki i akademii, inspirować kolejne pokolenia, by szły śladami mistrzów, geniuszy, gigantów ludzkiego umysłu. Trudno sobie nawet wyobrazić, co by się stało z Polską, co by się stało ze światem, gdyby zabrakło tych, którzy niezależnie od osądu ogółu szukali we wszystkim prawdy. To święto ma przypominać także tu zebranym członkom akademii, jak wielka spoczywa na ich barkach odpowiedzialność, jak istotna jest ich rola od szczebla lokalnego po globalny, jak wielkie nadzieje pokładamy w państwa talencie, pracowitości zaangażowaniu i postawie – mówił Jarosław Gowin.
Potem minister przypomniał społeczny i koncyliacyjny charakter wdrażanej obecnie reformy nauki. – Udowodniliśmy, że wielkie systemowe zmiany można wprowadzać na drodze dialogu, wspólnego rozwiązywania problemów i sensownych kompromisów. (…) Zapewniam państwa, że kolejne lata będą przebiegały również w duchu dialogu. Przed nami wiele wyzwań związanych z monitorowaniem wdrażania reformy. Ministerstwo będzie, jak dotychczas, monitorowało i wspierało cały ten proces. Będziemy się wsłuchiwać w państwa głosy i dokonywać niezbędnych korekt.
Minister nauki zapowiedział nie tylko reformę Polskiej Akademii Nauk, ale i sposób jej realizacji. – Czeka nas debata nad przyszłością Polskiej Akademii Nauk. Chcę, aby w dyskusji uczestniczyło cale środowisko akademickie i naukowe. Tylko w taki sposób wypracujemy najlepsze rozwiązanie na miarę tradycji i potencjału Polskiej Akademii Nauk, a zarazem na miarę społecznych potrzeb i wyzwań współczesności – mówił.
Potem nastąpiła krytyka. – Wyrzutem sumienia pozostaje ubieganie się polskich naukowców o granty międzynarodowe. Mówię wprost: musimy skończyć z sytuacją, że do programów unijnych wpłacamy trzykrotnie więcej niż z tych programów pozyskujemy. Polski na to nie stać i Polska nie zasługuje na marnotrawstwo – wołał min. Gowin. Nie poprzestał na krytyce, ale przedstawił też propozycję dla akademików: – Dlatego będziemy pracować nad dodatkowymi systemami motywacyjnymi. Aktualnie wdrażamy w ministerstwie projekt dotyczący grantów międzynarodowych, zwłaszcza European Research Council. Mówiąc umownie: milion za milion. Za każde pozyskane euro w tych prestiżowych międzynarodowych grantach, uczelnia będzie otrzymywać identyczną kwotę z budżetu państwa – zapowiedział.
Minister Gowin przedstawił w Toruniu jeszcze jedną zupełnie nową koncepcję rozwiązania systemowego, o którym nie wspomniał w opublikowanym w dniu uroczystości wywiadzie dla „Forum Akademickiego”: – W ubiegłych latach podejmowano kilkakrotnie tworzenie struktur umożliwiających najlepszym naukowcom realizację ambitnych programów badawczych. Ostatnimi takimi próbami są finansowane przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej Międzynarodowe Agendy Badawcze i Centra Dioscuri pod patronatem Instytutu Towarzystwa Maxa Plancka, współfinansowane przez rządy polski i niemiecki. Bardzo dobre wyniki naukowe tych centrów i opinie wielu naukowców potwierdzają potrzebę istnienia i rozwoju takich struktur. Dotychczas jednak powstawały one na podstawie kilkuletnich grantów i przestawały istnieć, a w każdym razie niejasne było ich dalsze istnienie, po ich zakończeniu. Pracujemy nad stworzeniem rozwiązania systemowego, umożliwiającego długotrwałe funkcjonowanie tych centrów doskonałości naukowej. Oparte będą one na niezależności w doborze tematyki badawczej, odrębnym finansowaniu czy to ze środków krajowych, czy też unijnych, będą przyznawane na okres dłuższy niż cztery lata, chociaż oczywiście ich działalność będzie poddawana ewaluacji. Będziemy podejmować inicjatywę tworzenia nowych instytucji naukowych wzorowanych na tej jedynej jaskółce, jaką jest Międzynarodowy Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej. Tego typu międzynarodowych instytutów chcemy utworzyć w tej kadencji przynajmniej kilka – zapowiedział minister nauki.
Piotr Kieraciński
Fotorelacja na II stronie okładki.
Wróć